Wat geeft jouw leven zin?

Wat is écht belangrijk voor mij? Deze moeilijke vraag sneeuwt vaak onder in de hectiek van alledag, maar geeft houvast en koers in je leven. Stel jezelf regelmatig deze vraag, adviseert huisarts Elkana Waarsenburg. ‘Daardoor wordt het antwoord gaandeweg duidelijker.’ Zij gaf een inspirerende lezing tijdens de MMV- online sessie over ziekte, zingeving en steun.

Wat is écht belangrijk voor je? Wat is voor jou de zin van het leven? Zijn er momenten waarvan je echt kunt genieten? Elkana Waarsenburg houdt zich als huisarts en kaderarts palliatieve zorg regelmatig bezig met vraagstukken rondom zingeving. Medio juni hield zij een lezing over dit onderwerp in het kader van het onderzoek ‘Ondergewicht bij kanker’ van het platform Gezondlevenmetkanker.nl

Meer dan tachtig procent van de wereldbevolking is gelieerd aan een vorm van religie, aldus Waarsenburg. Maar in Nederland is het aantal mensen dat zich religieus noemt steeds minder. ‘Ten dele komt dat door ons wereldbeeld dat materialistischer werd. Het boek ‘Wij zijn ons brein’ is daar een uitingsvorm van, maar je ziet het ook in de taal terug. De vraag ‘Does it matter?’ geeft aan dat de nadruk in onze cultuur meer ligt bij materie dan bij de geest. En als we het over iedereen hebben, dat we spreken over ‘everybody’ en niet over ‘everymind’.’

De ontkerkelijking neemt in Nederland toe, maar er zijn nog steeds veel mensen die zich spiritueel noemen, maar zich niet binden aan een religieus instituut. Het afdrijven van spiritualiteit en religie in ons dagelijks leven kan leiden tot zingevingsproblematiek, merkt Waarsenburg. ‘De vraag wat belangrijk voor je is, sneeuwt onder in alledaagse gewoontes.’ ‘Door de continue blootstelling aan prikkels verlies je de aandacht voor datgene wat in de kern belangrijk voor je is. Maar als je te maken krijgt met een ernstige ziekte of grote tegenslag, kan die vraag ineens keihard op je afkomen.’

Zin: ‘Had ik maar de moed gehad om mijn gevoelens te uiten’

Wat is de zin van het leven? Van jouw leven? Het is belangrijk deze vraag te koppelen aan hoe je nu in het leven staat. Wat is écht belangrijk voor je? En, geef je daar genoeg aandacht aan? Zou de vraag meer prioriteit krijgen als je ziek zou worden?

Een Australische verpleegkundige stelde naar aanleiding van gesprekken met ernstig zieken en stervenden een lijst op met vijf meest genoemde zaken waar mensen levensspijt van hadden. ‘Ik wou dat ik mezelf meer had toegestaan om gelukkig te zijn.’ – ‘ Dat ik meer contact had gehouden met mijn vrienden.’ – ‘Dat ik de moed had gehad om mijn gevoelens te uiten.’ – ‘Dat ik niet zo hard had gewerkt.’ – ‘Dat ik meer had geleefd, zoals ik zelf wilde, in plaats van naar de verwachtingen van anderen.’

Een aanrader vindt Waarsenburg het boek ‘De zin van het leven’ aan van journalist Fokke Obbema die daarin ‘gesprekken over de essentie van ons bestaan’ noteerde.

De plek en belang van zingeving in onze maatschappij is ruimschoots onderzocht en kent een variëteit aan gezichtspunten, zoals: ‘Genieten van het leven, het moment ten volle ervaren’ of ‘Liefhebben, helpen en dienstbaar zijn voor jezelf en anderen’ (Dalai Lama), ‘Het leven heeft geen zin’ (Freud) of ‘Het leven is een grote grap’ (Charlie Chaplin). In de internationale literatuur wordt in plaats van zingeving ook vaak gesproken over spiritualiteit. Er bestaan veel definities over zingeving en/of spiritualiteit. Een daarvan komt van de European Association of Palliative Care (EAPC): ‘Het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe ook de vragen van zinervaring en zingeving gerekend worden’. Het gaat bij spiritualiteit om alle mogelijke – van godsdienstige tot alledaagse – bronnen van inspiratie. Voor sommige mensen ligt het accent hierbij op het gevoelsleven (bijvoorbeeld bidden, genieten van de natuur, literatuur, muziek, kunst) of activiteiten (mediteren, rituelen voltrekken of zich inzetten voor een goede zaak), anderen beleven het meer intellectueel (contemplatie, studie). Spiritualiteit heeft invloed op het hele bestaan, is dynamisch, en heeft meer te maken met de bron van een levenshouding dan met een af te bakenen levensgebied.’

Zingeving doet de gezondheid goed

Waarom is zingeving zo belangrijk? In de Blue Zones, waar de oudste mensen ter wereld wonen, zijn familiebanden, sociale relaties en de (geloofs)gemeenschap vanzelfsprekend. ‘In gebieden waar mensen bezig zijn met zingeving leven mensen tot wel zes jaar langer.’ Onderzoek in de palliatieve zorg leert dat bezig zijn met zingeving helpt om je beter te verhouden tot je ziekte en betere keuzes te maken. Ook wijst Waarsenburg op de definitie van Positive Health van Machteld Huber. Zij zorgde ervoor dat gezondheid nu als meer dan alleen ‘de afwezigheid van ziekte’ wordt gedefinieerd. Een van de factoren in haar spinnenweb is zingeving.

‘Wat verrassend was, is dat bezig zijn met zingeving je helpt om veerkrachtig om te gaan met de omstandigheden waar je mee te dealen hebt.’ Ook bij het veranderen van leefstijlgewoonten helpt zingeving. ‘Het veranderen van gedrag is hard werken’. ‘Het mislukt minder vaak als je de gewenste verandering koppelt aan zingeving: waarom is veranderen van eet- en beweeggewoonten belangrijk voor je?’ Met alleen een goed voornemen is een kwart van de mensen gedoemd om binnen een week te stranden. Weten waarvoor je het doet, gezonder leven, je kleinkinderen willen zien opgroeien of een reis naar een verre bestemming willen maken, vergroot de slagingskansen.

Zin: ‘Stel met kleine aanpassingen je koers bij’

Ook sociale steun draait op zingeving. Wanneer iemand ziek is, zie je dat zich daaromheen een krachtenveld vormt met partner, naasten en zorgverleners. ‘Het is fijn om in verbinding te staan als de ziekte opvlamt en stress kan geven. Als de stress lang aanhoudt, geeft het ontregeling en kan het krachtenveld verschuiven. Je schiet dan heel snel in de primaire reflex van vechten, vluchten of bevriezen. De emotie gaat dan de cognitie overheersen.’ Het zoogdierenbrein en/of reptielenbrein neemt het dan over van de prefontale cortex. Herverbinden met jezelf middels bijvoorbeeld, ontspanning, meditatie, muziek kan helpen om terug te keren naar een stabiele(re) staat van geest. Vanuit daar kan het makkelijker zijn om met heftige situaties, fysiek of mentaal lijden om te gaan. ‘Wachten totdat we in moeilijke situaties komen en dan proberen te kalmeren, vraagt veel oefening. Mijn advies zou zijn: stel je zelf vanaf vandaag regelmatig de vraag ‘wat is belangrijk voor mij?’ En probeer met kleine dagelijkse aanpassingen je koers bij te stellen indien nodig.’

‘Ik vond dat ik het zelf moest kunnen’

Zijn er situaties waarbij je steun kunt gebruiken? Hoe is het voor jou om steun te vragen? Zijn er belemmeringen waardoor steun soms niet beschikbaar is?

De meeste mensen met kanker of een dierbare met kanker in de familie kunnen wel wat steun gebruiken, maar erom vragen vindt vrijwel iedereen lastig. Adriana Maes vertelt tijdens de bijeenkomst waarom dat moeilijk was in de zorg voor haar man met kanker. ‘Ik vond dat ik het zelf moest kunnen. Je hoopt het zo lang mogelijk uit te stellen.’ Ze vond het vooral moeilijk om hulp te vragen buiten de familie.’ Thuiszorg in verband met de zorg stelde zij het langst uit. ‘Op een gegeven moment kom je op een punt dat het wel moet, maar eigenlijk was het gisteren al nodig.’

De tools van het platform ‘Gezondlevenmetkanker.nl’ hielpen haar in kaart te brengen wat haar zorgbehoefte was, vertelde ze. ‘Mijn man kon steeds moeilijker lopen en je bent bang voor valpartijen. Je durft niet meer zo goed van huis.’ De stoep voor het huis werd een te hoge drempel voor hem. De gemeente reageerde snel op het verzoek om deze schuin te laten aflopen. ‘Binnen drie maanden was het al gebeurd.’

Wat ons hielp was persoonsalarmering waarmee je bij acute nood direct in verbinding staat met een hulpverlener.’ Het handigst is deze in de vorm van een horloge. ‘Die doe je om en dan heb je hem de hele dag bij je.’ Een andere tip: betrek de kinderen bij de gesprekken met de oncoloog. ‘Dan zijn ze beter op de hoogte, het versterkte onze band.’

’s Avonds voor ik naar bed ga, masseer ik mijn voeten’

Adriana investeerde ook in zelfzorg. ‘Wat heb ik nodig om gezond te leven?’ Ze was een yoga-fan en besloot online masterclasses te volgen. Met name ‘dru yoga’. ‘Voor mij was het fijn om dat thuis te doen, terwijl je betrokken bent met een grote groep van mensen die ermee bezig is.’

Ook haar voeding verfijnde ze. Ze koos in eerste instantie voor het Moermandieet. Begeleid door een door MMV aanbevolen arts voor Integrale Geneeskunde ontdekt ze dat familiaire gluten- en lactose-intolerantie haar darmproblemen veroorzaken. Samen met een Ayurvedisch arts onderzoekt ze welke voeding wel en niet bij haar type past. ‘Vegetarisch, biologisch en vers, maar voor mij geen zuivel.’ Ook voegde ze massage toe aan haar leefstijlinspanningen.  ‘’s Avonds voor ik naar bed ga, masseer ik bijvoorbeeld mijn voeten, waardoor ik meer ontspannen naar bed ga. Ik kan het iedereen aanbevelen.’

Sinds 2018 investeert de MMV in onderzoek naar ‘Ondergewicht en kanker’. De afgelopen maanden werden maandelijks bijeenkomsten georganiseerd rondom de leefstijlpijlers ‘beweging, rust en herstelmomenten, voeding, verbinding (sociaal contact en zingeving). Verslagen en video’s van deze sessies, waarbij artsen, wetenschappers en onderzoekers tekst en uitleg gaven, zijn online terug te vinden.

Op www.gezondlevenmetkanker.nl/nieuws staan artikelen van de onderzoeksgroep over dit onderwerp.