Stille killers: chemische stoffen

Vermijden van chemische stoffen, dat lijkt in deze synthetische wereld onmogelijk. Toch is het hoogst raadzaam want er zijn steeds meer aanwijzingen dat contact met bepaalde chemicaliën veel narigheid voortbrengt.

Lange lijst van kunststoffen waarmee het uitkijken is

Wie van ons komt al niet op jonge leeftijd in aanraking met synthetische producten? De Belgische Hoge Gezondheidsraad vaardigde recent een lange lijst uit van kunststoffen waarmee het uitkijken is. We betalen er op latere leeftijd een hoge rekening voor in de vorm van beschavingsziekten als diabetes, hart- en vaataandoeningen, kanker, dementie, problemen met de vruchtbaarheid en allergieën. Die lange lijst ziet er zo uit:

• Nagellak, kleurspoelingen, parfum en andere cosmetische producten. Advies: tot een minimum beperken.
• Rubber of plastic speelgoed. Weghouden bij kinderen.
• Insecticiden en luchtverfrissers. Kijk ermee uit.
• Nieuwe kleding. Eerst wassen voor gebruik.
• Voedsel opwarmen in plastic potjes of schaaltjes in de microgolfoven. Niet doen. Ook geen pannen met een antikleeflaag gebruiken.
• Allerlei verven. Met name zwangere vrouwen moeten zover mogelijk hiervan weg blijven.
• Hormoonverstoorders. Ze liggen al langer onder vuur: het zijn chemische stoffen die – de naam geeft het al aan – de natuurlijke werking van onze hormonen in de war sturen. Aangezien hormonen bij heel veel processen in het lichaam betrokken zijn, kunnen deze stoffen ook veel schadelijke effecten hebben. En ze zitten in veel gebruiksvoorwerpen waarmee we dagelijks in aanraking komen: plastic, kleding, computers, telefoons, tapijten, verf, poetsmiddelen, meubels, cosmetica, parfums, zalfjes en verzorgingsproducten als shampoo, tandpasta, bodylotions en gezichtscrèmes. Via pesticiden, dioxines (te vinden in onder meer uitlaatgassen, sigarettenrook en de rook die bij afvalverbranding vrijkomt) en zware metalen komen ze ook in onze voeding terecht. Bekende hormoonverstoorders als DDT, dioxines en pcb’s zijn ondertussen verboden of sterk aan banden gelegd, maar omdat ze zich via water, lucht en regen verspreiden, zitten ze nog overal in het milieu.

‘Je karretje zal niet snel volraken’

Majorie van Duursen, hoogleraar toxicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, is een van de wetenschappers die betrokken zijn bij een ambitieus Europees project om de risico’s van hormoonverstoorders beter in kaart te brengen en na te gaan of er een verband is met bepaalde ziektes. Het Vlaamse blad De Morgen sprak met haar. “Niet in aanraking komen met hormoonverstoorders is erg moeilijk. Probeer maar eens boodschappen te doen zonder iets mee te nemen waar die stoffen in zitten. Je karretje zal niet snel vol raken. (lacht) Het is iets wat in de hele maatschappij is geslopen. Kennelijk vinden we het belangrijk dat alles drie weken houdbaar is. Nu pas wordt de keerzijde daarvan duidelijk: dat al die plasticverpakkingen ook chemische stoffen afgeven die in je voedsel en dus in je lichaam terechtkomen.”

Welke chemische stoffen zijn nu echt noodzakelijk?

“Hetzelfde geldt voor stoffen die ervoor zorgen dat cosmetica langer houdbaar blijven. In veel producten stopt men zo veel stoffen. Wat accepteren wij nog en welke chemische stoffen zijn nu echt noodzakelijk voor bepaalde producten? Het zou helpen als er vanuit de maatschappij een sterker geluid komt dat we minder blootstelling willen aan deze stoffen.”

Van Duursen was vorig jaar betrokken bij een onderzoek van de Nederlandse Stichting Tegengif, waarbij veertien duurzaam levende personen op giftige stoffen in hun lichaam werden getest. Opmerkelijk: bij alle deelnemers werden 90 procent van de chemische stoffen in het bloed aangetroffen. Zelfs wie gezond probeert te leven, gaat voor de bijl. 
 “Dat wil overigens niet zeggen dat ze daar allemaal heel ziek van werden. Dat is het moeilijke: we kunnen steeds beter meten welke stoffen we in ons bloed hebben en we kunnen ook steeds méér stoffen meten, maar dat betekent niet altijd dat het ook schadelijk is. Het geeft wel aan dat we aan zeer veel stoffen worden blootgesteld.”

“De effecten zijn vaak niet zo heel duidelijk. Je krijgt er geen extra arm of drie oren van. Het gaat om effecten op moeilijk grijpbare dingen als de vruchtbaarheid en het IQ. Dat maakt het lastig om aan te tonen en om erop te testen. Maar [het is] niet onmogelijk.”

Regelmatig je handen wassen is een aanrader

Helemaal machteloos staan we volgens Van Duursen niet. “Het is altijd goed om je huis te verluchten. Als je kinderen hebt, ga je best regelmatig met de stofzuiger rond. Kinderen spelen graag dicht tegen de grond en krijgen zo veel binnen via stof. Regelmatig je handen wassen is ook een aanrader: uit studies blijkt dat je dan minder stoffen via hand-op-mondcontact binnenkrijgt. Probeer ook voeding in plastic of uit blik te vermijden. En kies voor biologische groenten en fruit: daar zitten minder pesticiden op.

“Het heeft dus zeker zin om erop te letten. Maar het is ook lastig, omdat de maatschappij zo niet is ingericht. Biologische groenten zijn nog altijd veel duurder, en niet-voorverpakt eten ook. Voor veel mensen is dat een afweging: kan ik het wel betalen? Dat lijkt me ook nog wel een debat waard.”

‘Komt er een vervanger, mag je overnieuw beginnen’

Het is volgens Van Duursen voor de overheid nog niet zo eenvoudig om regelend op te treden. “Dat is het frustrerende van de huidige wetgeving. Als je de schadelijke effecten van de ene stof met veel moeite achterhaald hebt, komt er een vervanger en mag je weer van voren af aan beginnen.”

 “Met onder meer weekmakers (stoffen die voornamelijk gebruikt worden om plastic buigzamer te maken) en brandvertragers is het net hetzelfde verhaal. Voor elke stof die verboden werd, was er binnen de kortste keren een alternatief waar we veel minder van af weten. Het voelt weleens alsof je voortdurend achter de feiten aanloopt.”