‘Spiritualiteit in gezondheidszorg betekent zorgen voor de hele persoon, niet alleen hun ziekte’

Religie en alle andere vormen van spiritualiteit verdient een centrale plaats in de gezondheidszorg. Dat betoogt een groep onderzoekers na bestudering van het beschikbare wetenschappelijk bewijs. ‘Spiritualiteit over het hoofd zien, laat patiënten achter met het gevoel dat ze niet verbonden zijn met het systeem en met de artsen die voor hun proberen te zorgen.’

Mensen die regelmatig naar de kerk, tempel of moskee gaan leven langer. Dat is geen kwestie van geloven, maar een wetenschappelijk feit. Een van de meest omvattende studies daarnaar vond dat vrouwen die meer dan eenmaal per week een religieuze bijeenkomst bezochten, in de daaropvolgende zestien jaar 33 procent minder kans hadden te overlijden dan leeftijdgenoten die geen religieuze ceremoniën bezochten.

Een andere studie toonde mildere stressreacties bij mensen die regelmatig religieuze bijeenkomsten bezochten en zelfs een meer dan de helft lagere kans dan niet-religieuze leeftijdgenoten om in de volgende achttien jaar te overlijden. Deze voorbeelden worden aangedragen in een artikel in Time, dat niet toevallig een prominente plaats heeft op de website van Harvard University’s ‘interfacultatieve initiatief rond gezondheid, religie en spiritualiteit’.

Een van de drijvende krachten achter dit initiatief is Tyler Vanderweele, professor epidemiologie. Hij is onder andere mede-auteur van de eerstgenoemde studie en zijn nieuwste onderzoek naar dit thema verscheen deze week in JAMA. Het is een literatuuronderzoek, uitgevoerd door 25 vakspecialisten met en zonder religieus levensbeschouwelijke achtergronden. Naast atheïsten omvatte het team wetenschappers met niet-religieus spirituele en religieuze levensbeschouwingen; waaronder islamitische, katholieke, hindoeïstische en verschillende christelijke.

Spiritualiteit en gezondheid

De gemakkelijkst meetbare uitingsvorm van spiritualiteit is het bezoek aan kerk, moskee, synagoge of tempel. En hoewel daar dan ook de meeste publicaties over te vinden zijn, beperkten de reviewers zich daar niet toe. Uit verschillende databases kwamen 6,485 publicaties tevoorschijn over de relatie tussen spiritualiteit en gezondheid.

Daarvan voldeden er 215 aan de criteria: prospectieve cohort studies, case-control studies of meta-analyses met minstens duizend deelnemers of gerandomiseerde trials met minstens honderd deelnemers en valide maatstaven voor spiritualiteit. Van deze studies werd nog eens een derde deel uit gezeefd wegens een te hoog risico op bias – bevooroordeeldheid. Tot slot deelde het panel van deskundigen de uitkomsten in naar bewijskracht.

Uit de onderzoeken met de sterkste bewijskracht destilleerde het panel acht standpunten met de sterkste bewijskracht, waarvan de samenvatting in de Journal of the Amarican Medical Association alleen de drie daaruit voortvloeiende aanbevelingen noemt. Ten eerste de oproep om patiëntgerichte benaderingen met bewezen gezondheidsvoordelen van ‘spirituele gemeenschap’ te implementeren. Ten tweede om het bewustzijn onder zorgprofessionals op dit punt te verruimen. En ten derde de aanbeveling spiritualiteit als gezondheidsfactor te erkennen in onderzoek, de beoordeling van gemeenschappen en de implementatie van programma’s die tot doel hebben de volksgezondheid te bevorderen.

Welke deze ‘bewezen gezondheidsvoordelen’ zijn vermeldt de samenvatting niet. Het begeleidende persbericht noemt ‘gezondere levens, inclusief langer leven, minder depressie en suïcide en minder middelengebruik’ als associatie bij ‘gemeenschappelijke spirituele participatie’.

Spiritualiteit en ernstige ziekte

Op dezelfde manier selecteerde het panel uit bijna negenduizend publicaties over de rol van spiritualiteit bij ernstige ziekte, er een kleine driehonderd om de bewijskracht van te beoordelen. Ook hier 8 aanbevelingen en de top-3 belangrijkste implicaties. Spirituele zorg zou ingepast moeten worden in de zorg voor ernstig zieke patiënten en in de opleiding en training van de interdisciplinaire teams om deze patiënten heen. Daarbij zouden ‘spirituele specialisten’ bij hun zorg betrokken moeten worden.

Ook hier moeten we naar het persbericht voor meer concrete aanwijzingen: ‘Voor veel patiënten is spiritualiteit belangrijk. Het is van invloed op voorname uitkomsten bij ziekte zoals de kwaliteit van leven en besluitneming met betrekking tot medische behandelingen.’

Over duidelijke aanwijzingen voor spiritualiteit als genezende factor bij ernstige ziekte lijkt het panel geen consensus te hebben gevonden. In het eerder genoemde artikel in Time geeft Tyler Vanderweele aan dat het bewijs over de kracht van gebed tegenstrijdig is. Zo vond een studie uit 2006 zelfs een grotere kans op complicaties na hartchirurgie bij patiënten die wisten dat er voor hen gebeden werd.

Zelf bidden daarentegen heeft tenminste één meetbaar voordeel. Het kan – net als meditatie en yoga – lichaam en geest ontspannen. Tot in een staat waarin stress, hartslag en bloeddruk afnemen, symptomen van chronische ziekte verlichten en zelfs de expressie van genen verandert.

Hoogst bereikbare gezondheid

Het literatuuronderzoek is volgens eerste auteur Tracy Balboni, praktiserend ziekenhuisarts en professor voor bestralingsoncologie aan Harvard Medical School, de meest doorwrochte en omvattende analyse tot nu toe. ‘Onze bevindingen wijzen er op dat aandacht voor spiritualiteit zowel bij ziekte als bij gezondheid een vitaal onderdeel zou moeten zijn van een toekomstige patiëntgerichte zorg.’ Balboni hoopt op een landelijke discussie over dit onderwerp ‘en meer vooruitgang in hoe spiritualiteit in dit type van waardengevoelige zorg kan worden ingepast’.

‘Spiritualiteit speelt voor veel patiënten een belangrijke rol als ze over hun gezondheid nadenken’, zegt Tyler Vanderweele. ‘Focussen op spiritualiteit in gezondheidszorg betekent zorgen voor de hele persoon, niet alleen hun ziekte.’

Een praktisch begin, volgens de onderzoekers, is een patiënt eenvoudigweg te vragen naar zijn of haar spiritualiteit. De informatie die uit zo’n gesprek naar voren komt kan richting geven aan de medische besluitvorming.

‘Spiritualiteit over het hoofd zien, laat patiënten achter met het gevoel dat ze niet verbonden zijn met het systeem en met de artsen die voor hen proberen te zorgen’, zegt Howard Koh, senior-auteur van de studie en professor aan de Harvard Chan School op Public Health. ‘Het samenvoegen van zorg en spiritualiteit geeft mensen een betere kans compleet welzijn te bereiken en hun hoogst bereikbare gezondheid.’

Foto door Victor Burnside