Gezonder eten en leven is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe te beginnen? Leer te denken vanuit je eigen mogelijkheden, stelt voedings- en natuurgeneeskundige Rineke Dijkinga. Kijk wat je vanuit je eigen vierkante meters en in je eigen sociale omgeving kunt doen. Dijkinga spoort boeren, artsen en koks aan om hierin het voortouw te nemen tijdens een bijeenkomst op 14 september. ‘De overheid doet niets, dus moet je het zelf doen.’
In 2017 investeerde Rineke Dijkinga de opbrengst van haar boeken in een stuk uitgeputte landbouwgrond achter haar huis. In een interview in Uitzicht vertelde ze dat ze de 2,4 hectare grond wil vitaliseren en houtwallen wilde inrichten, met ruimte voor dierenleven en een microklimaat voor insecten. Ofwel: een educatief project voor ‘bijen, boeren, bodem en ons bord’ dat de boer in mensen doet ontwaken. ‘Mensen, het kan!’, sprak ze positief. ‘Je kunt een uitgeputte bodem weer vruchtbaar maken. En als de bodem weer leeft, krijgt het eten dat erop groeit ook weer meer voedingswaarde. Iedereen kan daaraan bijdragen.’
Zeven jaar later leeft Dijkinga op haar ‘Heerlijk Westerwolds Land’ in die droom. Samen met haar man, voormalig boswachter Jan Dommerholt, realiseerde ze vijftig akkers in stroken van 1 meter 20. Het geheel is omzoomd met houtwallen bestaande uit bessen- en bramenstruiken. Waaronder bijvoorbeeld zes soorten zwarte bes, maar ook fram- en braambozen en duindoornbessen. Nu rijp en te pluk voor wandelaars en fietsers die de tuin als rustpunt kunnen gebruiken. Dijkinga vertelt haar verhaal onder de luifel naast een pipowagen in de tuin grenzend aan de akkers. Tussen de zoemende bijen en zingende vogels vertelt Dijkinga hoe zij samen iedere dag verder werken aan de verwerkelijking van hun droom. En waarom zij dat doen.
‘De overheid moet iets doen, maar doet dat niet’
‘In het nieuws was deze week dat Nederland afstevent op een gezondheidsramp’, zegt ze. ‘Maar dat hoorde ik twintig jaar geleden ook al toen ik begon aan de opleiding orthomoleculaire geneeskunde. Het kwam aan bod in les 1. Mensen worden op steeds jongere leeftijd ziek, ons lichaam en brein reageren met ziektereacties op onze abnormale voedsel- en leefomgeving en daar moet de overheid iets aan doen. De ramp is de afgelopen twee decennia jaar alleen maar groter geworden. Het aantal ziektes nam toe en in de supermarkt bevat 80 procent van de voedingsmiddelen geen gezondheidswaarde. In 2030 moet 1 op de vijf mensen in de zorg werken om de toestroom van chronisch zieken aan te kunnen.’
‘De overheid moet wel iets doen, maar doet het niet. Dus moet je het zelf doen. Het is een tijd waarin je zelf leiderschap moet tonen.’ Mensen die gezond willen eten, moeten mondiger en dapperder worden in hun eigen omgeving. Word ambassadeur van je eigen overtuiging. Je kunt niet anderen opleggen om gezond te eten, maar je kunt wel pleiten voor een keuze voor een hoek in jouw kantine waar je voeding vindt die wél aan de gezondheid bijdraagt.’
‘Je kunt elk jaar een stukje van de bodem met sabbatical doen’
Dijkinga ziet een relatie tussen de bodem waarop ons voedsel groeit en de bodem die de poort tot onze gezondheid is: de darm. Daar ligt de basis van herstel van de aarde en van onszelf. Op het land geeft ze die overtuiging vorm. ‘Tot vorig jaar was het land opgedeeld in vijf akkers, en verbouwden we vijf verschillende gewassen op de akkers. Alles biologisch, maar Dijkinga en haar man wilden meer biodiversiteit.’ Ook wilden ze de bodem niet meer belasten met een zware machine die maakt dat de bodem verdicht. Dit is nadelig voor regenwormen, het zuurstofgehalte en ook voor het waterbergend vermogen van de bodem.
Ze kochten een kleine lichte tractor die precies over de stroken van 1 meter 20 heen past en zaaiden alles zelf. ‘Rineke zit achterop en ik bestuur de trekker’, vertelt Dommerholt. Wieden doen ze met een wied-eg die achter de trekker past. Ook de bewatering doen ze met de trekker. Door de grote biodiversiteit is er nog steeds veel handwerk te doen. ‘Gelukkig worden we omringd door een enthousiast leger vrijwilligers.’
‘Onze gezondheid is innig met de landbouw verbonden’
Met de landbouw is op dezelfde manier omgegaan als met de geneeskunde, constateert Dijkinga. Ziekten lossen we op met een pil, onkruid lossen we op met bestrijdingsmiddelen. In de analogie tussen de bodem en de darm ziet ze haar vak samenkomen na 23 jaar. ‘Op beide vlakken kiezen we voor symptoombestrijding van enkelvoudige problemen. Op het land ontstaan hierdoor bijvoorbeeld monoculturen en datzelfde geldt voor ons buikleven. Biodiversiteit is belangrijk voor de landbouw, en voor ons buikleven. Een gevarieerd voedingspatroon is een pijler onder de gezondheid. Onze gezondheid is dus innig met de landbouw verbonden. Daarom moeten we zo snel mogelijk terug naar regeneratie van de bodem en de landbouw.’
Op de vijftig stroken achter haar huis in Sellingen staan tientallen verschillende soorten gewassen. In de proeftuin van Rineke vijf soorten vlas, lijnzaad. ‘Die bolletjes worden straks hard en droog. Breek je ze, dan komen de lijnzaadjes eruit’, vertelt Dommerholt. Zwarte haver, schorseneren, rozemarijn en smeerwortel. ‘Een groenbemester, maar ook een mooie vitalisator voor het gewas.’ Een strook bijenvoer die prachtig in bloei staat. Tussen lichtpaarse bloemen zoemen hommels en honingbijen. Sint-Jans rogge, boekweit, Japanse haver, maar ook ui, prei, aardappel, pompoen, blauwschokkers. ‘Een paarse soort kapucijners. Hij bloeit in prachtig sierlijke rode bloemen en er komen heel veel insecten op af.’
‘We leren mensen de oude ambachten’
Bovendien: ‘Je kunt elk jaar een stukje van de bodem met sabbatical doen.’ Samen met wisselteelt zoals ooit bedacht door Rudolf Steiner. ‘De bodem is je kapitaal. En die moeten we weer te eten geven. Door er steeds andere gewassen op te zetten, en ook door organische stof zoals bijvoorbeeld de stelen en bladeren van de zonnebloemen en het stro van de granen – als organisch materiaal terug te geven aan de bodem.’
Dommerholt vertelt dat de bodem nog steeds aan het herstellen is. Jarenlang uitgeput, dat is niet van de ene op de andere dag weer gezond. ‘Met maximale biodiversiteit bouwen we aan een veerkrachtig systeem dat weer herstel- en reparatiekracht heeft.’
Om de twee weken organiseren ze een oogstdag. Dan kunnen mensen zelf komen plukken. Mensen die langskomen, krijgen les over het belang van regeneratief boeren en over hoe je van de zomerse overvloed het jaarrond kan eten. ‘We leren mensen de oude ambachten: wecken, fermenteren, pickelen, drogen, inmaken, broodbakken en kiemen. ‘Alles wat je nu teveel hebt, kan je verwerken tot een houdbaar eindproduct. Dat geldt voor de courgettes die je teveel hebt, maar ik leer mensen ook niets weg te gooien. Het loof van wortelen of rode bieten kan je allemaal opeten, waardoor je ook meer betaalbaar kunt eten.’ Ook het verzamelen van zaden hoort erbij. ‘Nu zaden winnen, dan oogst je in de winter je microgroentes uit de vensterbank. Een plukje kiemgroenten bevat de voedingswaarde van een paar ons normale groenten.’
‘Boeren, artsen en koks moeten het voortouw nemen’
Op 14 september organiseert Dijkinga een seminar getiteld ‘De boer, de arts en de kok.’ Deze drie beroepen kunnen wat Dijkinga betreft het voortouw nemen als het gaat om regeneratie. Mensen in deze professies kunnen het nieuw leven inblazen. Regeneratie stelt hét leven centraal in elke gedachte, beslissing en daad’, legt ze uit. Waar het om gaat?
Bij de boer: regeneratie van de bodem waarop ons voedsel groeit, regeneratie van de teeltwijzen en omgeving waar het groeit. Bij de kok: regeneratie van onze voedselverwerking, voedselbereiding en kooktechnieken. En bij de arts: regeneratie van ons darmmicrobioom, als belangrijk onderdeel van onze darmen, ook wel de poort naar onze gezondheid genoemd. ‘Willen we aan de slag met onze gezondheid, dan moeten we aan de slag met onze darmen. Zowel preventief als regeneratief kunnen we met voeding en leefstijl aan de slag als bodem voor onze gezondheid.’
‘De relatie tussen de bodem waar ons voedsel groeit en ons darmmicrobioom is de sleutel tot herstel. De analogie tussen wat er in onze bodem gebeurt en in onze darmen is verbluffend.’ In het seminar zullen de sprekers ingaan op recente wetenschappelijke onderzoeken. ‘De bodem regenereren zou wel eens het spreekwoordelijke ei van Columbus kunnen zijn voor een gezonde toekomst met gezonde lucht, schoon water, gezond voedsel en zelfs mooie (diverse) landschappen.’
‘Elk stukje draagt bij. Begin gewoon’
Dijkinga hoopt dit concept over te dragen naar zoveel mogelijk andere iniatiefnemers: herenboeren, regeneratieve boerderijen, community supported agriculture (gemeenschapslandbouw) particulieren met grond. ‘Het is mijn hoop dat we zulke oases op veel meer plekken creëren. Waar iedereen die dat wil kan leren de overvloeden van het seizoen te verwerken tot gezonde maaltijd of eindproduct. Gisteren belde iemand met de vraag: ‘Denk je dat ik zoiets als jij kan doen met 2 hectare grond? Ja! De blauwdruk hebben wij al ontwikkeld, je hoeft hem alleen maar te kopiëren.’
‘Elk stukje draagt bij’, zei ze zeven jaar geleden in het interview en die boodschap heeft Dijkinga nu nog steeds: ‘Begin gewoon. Maak een stapje.’
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
