Medicinale paddenstoelen zijn om meer dan een reden goed voor kankerpatiënten. Ze verbeteren de conditie wat met name voor, tijdens en na een chemokuur van groot belang is maar ze bevatten ook betulinezuur dat de dood van kwade cellen kan bewerkstelligen. Ook wetenschappers hebben oog gekregen voor de medicinale eigenschappen van paddenstoelen en paddo’s. De een is voorzichtig optimistisch, de ander ronduit enthousiast.
Wat hebben Hippocrates, de geestelijke vader van onze westerse geneeskunde, en ijsmummie Ötzi met elkaar gemeen? Ze waren allebei notoire paddenstoelenliefhebbers. Hippocrates beschreef de helende krachten van paddenstoelen in bronnen rond 450 voor Christus. De 5000-jarige ijsman Ötzi had stukjes paddenstoelen bij zich toen hij in 1991 op een gletsjer op de grens tussen Oostenrijk en Italië aangetroffen werd. Berkenzwam en tonderzwam, om precies te zijn. Diezelfde tonderzwam omschreef Hippocrates al als ‘medicinaal’.
De Tsjechische bossen
Ook de Tsjechisch-Nederlandse biochemicus Michal Heger (Universiteit van Utrecht) is helemaal verzot op paddenstoelen. “Als kind ging ik met mijn Tsjechische grootouders het bos in, op zoek naar eetbare paddenstoelen”, vertelt de prof aan de telefoon vanuit China, waar hij ook hoogleraar fotonanotechnologie is aan de Jiaxing Universiteit. “Die maakte mijn oma nadien klaar. In de loop der jaren kwam ik erachter dat bepaalde paddenstoelen een medicinale waarde hebben. Zo groeide mijn professionele interesse uit mijn persoonlijke interesse.”
Aziatische wetenschappers doen al jaren onderzoek
Dat professor Heger paddenstoelen leerde plukken in de Tsjechische bossen, en niet die van Nederland, verrast professor Thom Kuyper, paddenstoelenkenner oftewel mycoloog aan de Universiteit van Wageningen geenszins. “Er zijn mycofobe en mycofiele culturen”, licht hij toe in gesprek met Eos wetenschap. “Oost-Europeanen en Aziaten zijn mycofiel, die gaan graag het bos in. Westerse volkeren zijn eerder mycofoob, we hebben schrik dat we doodgaan als we paddenstoelen plukken.”
Professor Kuyper is teleurgesteld dat er, ondanks de interesse van Hippocrates, weinig studies zijn naar paddenstoelen en hun geneeskrachtige werking in West-Europa. “Aziatische wetenschappers doen al jarenlang onderzoek naar de gezondheidseffecten die paddenstoelen kunnen hebben, maar hier in West-Europa hebben we er beduidend minder aandacht voor.”
Ook Heger verdiept zich in paddenstoelen
Dat is buiten professor Heger gerekend. Voor hij aan de slag ging op het departement farmacologie aan de Universiteit van Utrecht, werkte hij als onderzoeksleider op de afdeling experimentele chirurgie van het Amsterdamse AMC. Daar verdiepte hij zich behalve in kurkuma, in oncologie en de gezondheidseffecten van bepaalde paddenstoelen op kankerpatiënten. Momenteel onderzoekt hij een “cocktail”, zoals hij het zelf noemt, van een aantal medicinale paddenstoelen, waaronder de bekende shiitake en zijn minder beroemde zusje maitake.
Naar de kankerremmende werking van paddenstoelen zoals de shiitake is vooral onderzoek gedaan in China, Japan en India. Mycoloog Thom Kuyper heeft zijn twijfels bij de kwaliteit van die studies. “Het zijn vooral de suikerachtige verbindingen of polysacchariden in shiitakes waarvan gezegd wordt dat ze een geneeskrachtige werking zouden hebben. Maar hoe goed is dat onderzocht? Het bewijs daarvoor is veeleer anekdotisch.”
Collega-mycoloog Nicholas Money van de Miami Universiteit in Ohio is even terughoudend. “De meeste studies daar zijn helaas niet dubbelblind. Er is geen controlegroep die een placebo krijgt. En dat is jammer, want zonder heb je geen bewijs.” Voor Money is meer onderzoek op mensen nodig, mét controlegroepen. “Het meeste onderzoek gebeurt in celculturen (in vitro) of op dieren. Daarmee bewijs je niet hoe bepaalde stoffen werken in mensen. Het aantal klinische studies is laag.”
Positief effect bij chemotherapie
Professor Heger gaat akkoord met zijn collega’s dat meer follow-up nodig is. “We kunnen absoluut meer onderzoeken op mensen gebruiken. En ook aansluitende meta-analyses zijn meer dan welkom.” Toch zijn er volgens de Tsjechisch-Nederlandse prof voldoende klinische studies om te spreken van bewijs. “Het is duidelijk bewezen dat bepaalde paddenstoelen je immuunsysteem een boost kunnen geven, wat na chemotherapie soms nodig is. We weten dat chemo kankerpatiënten verzwakt en we weten ook dat bepaalde paddenstoelen slikken helpt om sneller te herstellen.”
Daar gaat Money in mee. “Voorzichtig optimistisch”, noemt hij zichzelf. “Er zijn een aantal interessante studies over het positief effect van paddenstoelen op patiënten die chemotherapie ondergaan.”
Paddenstoelen genezen geen kanker, benadrukt Heger, maar bepaalde varianten kunnen wel een aanvulling zijn op bijvoorbeeld chemotherapie. “In de nog beperkte studie naar mijn paddenstoelcocktail zie ik bovendien de levenskwaliteit van de patiënten erop vooruitgaan. Sommigen leven verder met – nochtans uitbehandelde – kanker alsof er niks aan de hand is.”
De paddenstoelen die professor Heger gebruikt, bevatten stoffen die celdood veroorzaken. “In het AMC had ik vooral interesse in de stof betulinezuur. Op het moment dat die stof wordt opgenomen door kankercellen, zorgt die ervoor dat die cellen doodgaan. De stof verstoort de productie van energie in de cel en uiteindelijk zal de kankercel afsterven door energietekort.”
Geen pleidooi voor supplementen
Betulinezuur bestaat ook in supplementvorm. Toch pleit Heger niet voor supplementen. “Ik vind supplementen meestal maar geldverspilling. Er worden heel wat paddenstoelen en paddenstoelsupplementen verkocht onder de medicinale noemer, terwijl ze dat vaak helemaal niet zijn.”
Met die stelling is mycoloog Nicholas Money het helemaal eens. In 2016 schreef hij een essay waarin hij paddenstoelen en de manier waarop marketeers een loopje nemen met hun vermeende medicinale werking op de korrel neemt. “Paddenstoelensupplementen zijn een heuse industrie geworden in de VS en Europa. Die industrie teert op een heleboel gezondheidsclaims die nergens op slaan.”
Enthousiast over paddo’s
Naast de beperkte studies over het effect van bepaalde medicinale paddenstoelen bij chemotherapie, waar professor Money zich “voorzichtig optimistisch” over uitspreekt, is de mycoloog vooral enthousiast over onderzoek naar paddenstoelen waarvan de gebruiker gaat hallucineren. De actieve stof in paddo’s, psilocybine, heeft volgens hem “indrukwekkende effecten”. “Uit experimenten met terminaal zieke kankerpatiënten blijkt dat hun levenskwaliteit er enorm op vooruitgaat. Ze waren opnieuw content.”
Ook dr. Marleen Finoulst, die als arts gezondheidsclaims verzamelt en al dan niet ontkracht op de website Gezondheid en Wetenschap, verwijst naar studies over paddo’s en psilocybine. Voor het Tijdschrift voor Geneeskunde werkte ze mee aan een artikel over de hernieuwde wetenschappelijke interesse in illegale drugs in het algemeen en de actieve stof psilocybine in het bijzonder. Op Gezondheid en Wetenschap beschreef ze het mogelijk positieve effect van de stof op mensen met chronische depressie. “Al blijven de huidige studies beperkt”, voegt ze daar aan toe.
Paddo’s zijn in ons land alleen in coffeeshops verkrijgbaar. Als de coffeeshophouder weet dat zijn spullen voor medicinale doeleinden zullen worden gebruikt, mag hij ze niet verkopen.
‘Ga niet medicijnen vervangen door paddenstoelen’
Volgens Money zijn er wel meer chronische aandoeningen waar psilocybine een positief effect op kan hebben. Zo valt regelmatig de hersenaandoening chronische clusterhoofdpijn, zowat de ergste hoofdpijn die er bestaat.
Finoulst hamert op het belang van je arts of specialist te betrekken bij de beslissing om (legale of illegale) paddenstoelen uit te proberen als aanvulling op een behandeling. “Ga in geen geval medicijnen vervangen door paddenstoelen”, waarschuwt de arts, “want dat kan slecht aflopen.”
Beeld: nl.wikipedia.org
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
