Negen op de tien Nederlanders heeft een seleniumtekort – volgens de nieuwe Scandinavische norm

Selenium is een onmisbaar sporenelement. Het is nodig voor de energiestofwisseling, de omzetting van schildklierhormonen, de samenstelling van eiwitten met een antioxidatieve functie, spieren (hart), immuunsysteem en vruchtbaarheid. Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland verhoogden de adequate inname recent met vijftig procent. Volgens deze nieuwe Scandinavische norm loopt negentig procent van de Nederlanders met een seleniumtekort rond, betoogt Frits Muskiet.

Met de nieuwe normen voor een adequate inname (AI) komen de Noordse voedingsaanbevelingen uit op dagelijks 75 microgram selenium voor vrouwen en 90 voor mannen. Nederland nam in 2018 de norm van de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA over: 70 microgram voor mannen en vrouwen. De innamelimiet van de Noordse landen is gelijk aan die van de EFSA: 255 microgram per dag. Innames boven 330 tot 450 microgram per dag kunnen toxische effecten geven.

In een korte podcast voor Voedingsgeneeskunde benadrukt Frits Muskiet – emeritus hoogleraar klinische chemie en pathofysiologie – het belang van de Noordse aanbeveling. ‘Ze hebben namelijk ook een gemiddelde behoefte gedefinieerd. Met dit getal kun je de Voedselconsumptiepeiling opnieuw bekijken. Dat geeft schrikbarende uitkomsten. Negentig procent van de volwassenen zit onder deze norm.’ Precies het omgekeerde van waar de gezondheidsautoriteiten naar streven; namelijk een percentage van negentig dat de norm haalt.

‘Feitelijk wisten we dit natuurlijk al, maar het probleem is dat je zo’n voedselconsumptiepeiling om statistische redenen niet kunt beoordelen aan de hand van een AI.’ De Noordse deskundigen deden iets waar de EFSA in 2014 onvoldoende bewijs voor zag. Ze baseerden hun AI op een optimale hoeveelheid selenoproteïne (SelenoP) in het bloed. Die wordt bereikt bij 110 microgram selenium per liter bloedplasma.

Is de tekortschietende seleniuminname, die de Voedselconsumptiepeiling suggereert, terug te zien in serumwaarden van selenium in het bloed? Ja, zegt Muskiet. ‘Die statusgegevens hebben we uit allerlei Nederlands onderzoek. In het PREVEND-cohort, met deelnemers uit de stad Groningen, zit 85 procent onder de norm die men gebruikt heeft om de nieuwe voedingsaanbeveling te doen.’

Gif en tegengif

Momenteel bestaat relatief veel belangstelling voor het verband tussen selenium en hartgezondheid. ‘Daarnaast is er altijd nog de link met kanker en veel andere ziektes. Daarbij gaat het om associatiestudies, niet om gerandomiseerde klinische onderzoeken. Maar je kunt aannemen dat de verbanden tussen seleniumtekorten en deze ziekten oorzakelijk zijn.’ Voor een belangrijk deel is dat vanwege de rol van selenium bij de ontgifting. Een functie waarover MMV onlangs berichtte.

Desgevraagd gaat Muskiet hier per e-mail dieper op in. ‘De manier waarop selenium als tegengif werkt is tenminste drieledig:

‘Ten eerste bindt het zich aan toxische zware metalen en neutraliseert ze daarmee; ze worden als complex uitgescheiden.

Ten tweede activeert selenium het nrf2 systeem. Dat systeem biedt bij activering een brede bescherming doordat beschermende enzymen/eiwitten/transportsystemen tot expressie komen. Polyfenolen uit planten zoals curcumine, en sulforafaan uit de kruisbloemenfamilie doen dat ook.

Ten derde wordt selenium ingebouwd in selenoproteïnen die brede bescherming bieden: vooral als antioxidant enzymen.’

Vorige week kwam het RIVM met de resultaten van hun onderzoek naar de gecombineerde blootstelling van onder meer de Nederlandse bevolking aan kwik, arsenicum, cadmium en lood uit voedsel en drinkwater. Die is in alle tien de onderzochte landen te hoog, wat op termijn tot nierschade kan leiden. Hun publicatie rept met geen woord over selenium. Een wederom gemiste kans het seleniumtekort op de agenda te zetten, betreurt Muskiet.

‘Als ze zoals in Finland selenium aan de kunstmest toelaten zal ook de start van de voedselketen op land, bij de planten, meer selenium bevatten en minder toxische zware metalen. Want ook in planten concurreren die met selenium voor opname. Dat komt door de binding tussen deze elementen in de grond. Bovendien zijn er aanwijzingen dat planten die selenium accumuleren zich daarmee beter beschermen tegen insecten en je dus mogelijk minder landbouwgif nodig hebt.’

Welke voeding bevat selenium?

Planten nemen selenium dus uit de bodem op en dieren krijgen hun selenium binnen door deze planten te eten. Een seleniumarme bodem betekent dientengevolge een seleniumarme voedselketen en voeding. (Wijlen dokter Moerman beval om die reden brood aan van tarwe die op afkomstig was van de seleniumrijke Zeeuwse kleigrond.) De meeste landbouwgrond in West-Europa is echter seleniumarm. Reden waarom Finland het aan de kunstmest toevoegt. Wellicht draagt dat ook bij aan het relatief lage aantal sterfgevallen door kanker in Finland.

Nederlanders halen de meeste selenium uit vlees en vleeswaren. Maar daar zit het in omdat het aan het voer wordt toegevoegd. Paranoten kunnen een zeer rijke bron van selenium zijn. Het probleem daarmee is echter dat het voor consumenten niet is na te gaan of hun noten van bomen komen die daadwerkelijk in een seleniumrijke bodem wortelen. Dat probleem heb je met zeevis niet. Vis en vooral schaaldieren uit de zee kunnen tot wel 150 microgram selenium per ons bevatten.

Vanuit de evolutionaire achtergrond van de mens is Muskiet een warm pleitbezorger van voeding uit zee. ‘Als je meer vis eet, eet je ook meer jodium. Jodium en selenium zijn twee elementen die bij elkaar horen in een land-water ecosysteem. Dus: eet gewoon meer vis.’ Ook voor de schaarse omega-3 vetzuren DHA en EPA moeten we bij vis zijn. Om deze redenen is Muskiet niet gelukkig met de beslissing van de gezondheidsraad de aanbeveling voor de consumptie van vette vis te halveren naar een keer per week.

Suppleren

Selenium kun je uiteraard ook via een supplement tot je nemen. Het zit in de meeste multivitaminen, hoewel niet altijd in de vorm die de Noordse landen aanbevelen: selenomethionine. In die vorm is de biologische beschikbaarheid iets groter en de snelheid waarmee toxiciteit bereikt wordt wat kleiner, verklaart Muskiet deze keus. ‘Maar de literatuur die dat onderbouwt is tamelijk zwak en spreekt elkaar soms tegen. Belangrijker is te beseffen dat de therapeutische breedte van selenium heel smal is. Dat betekent: het is snel te weinig maar ook snel te veel.’

Meer bijslikken dan de 35 microgram die Muskiet veiligheidshalve berekende, of de 50 microgram waar Amerikaans onderzoek het op houdt, lijkt dus een slecht idee!

Foto boven: diepzeegarnaal door NOAA