De hulp van vrienden en familie bij het overwinnen van moeilijkheden wordt bezongen in het hoogste lied. Britse gezondheidspsychologen vragen echter aandacht voor de schaduwzijden van de sociale omgeving. Die is lang niet altijd steunend bij het aanwennen van een gezonde leefstijl. Partners, familie en vrienden kunnen bewust of onbewust het succes van een afvalpoging ondergraven.
Mensen zijn sociale dieren. Het hebben van een sterk sociaal netwerk is met allerlei positieve uitkomsten geassocieerd: een langer, gezonder, gelukkiger leven in hogere welstand. Ook mensen die willen afvallen profiteren van sociale steun, schrijven Jane Ogden en Sophia Quirke-McFarlane van de universiteit van Surrey (VK) in vakblad Obesity. Hun literatuuronderzoek naar het onderwerp begint met de vele voordelen van sociale steun bij het afvallen. Of dat nou bij traditioneel gewichtsverlies was, of bij maagoperaties en medicijnen.
Innig contact met lotgenoten, vrienden en familie is geassocieerd met groter gewichtsverlies, dan wel een minder grote gewichtstoename na chirurgie. Ook verkleint het de kans op depressieve klachten, emotie-eten en zorgen over gewicht en lichaamsvorm. Onderzoek naar de voordelen van sociale steun na maagoperaties beschrijft hoe partners vaak hun eigen eetgedrag veranderen om hun wederhelft te steunen, in wat zij een ‘gezamenlijke inspanning’, een ‘teamprestatie’ en/of een ‘gezamenlijke reis’ noemen.
Helaas kan de sociale omgeving ook een negatieve rol spelen. Met name wanneer deze zich bedreigd voelt door het gewichtsverlies van de ander. Ogden en haar collega onderscheiden drie vormen van negatieve sociale steun.
Sabotage
Vrienden, familie en vooral ook levenspartners kunnen de poging af te vallen actief saboteren. Bijvoorbeeld door de overstap naar gezondere eetgewoonten te ontmoedigen en drempels op te werpen voor het bezoeken van hulpgroepen. Voornemens om meer lichaamsbeweging te krijgen, worden ondermijnd door niet mee te gaan met een wandeling of door moeilijk te doen over de kosten van de sportschool.
Kwetsende opmerkingen en het uiten van kritiek zijn vormen van sabotage die de moraal en het zelfvertrouwen aantasten en uiteindelijk ook het zelfbeeld. Te denken valt aan de titel van een van de publicaties waar de auteurs naar verwijzen: ‘Doe je nog steeds aan dat stomme dieet?’
Voeders
Een speciale vorm van sabotage is wat de auteurs ‘being a feeder’ noemen, oftewel een ‘voeder’ zijn. Voeders voeren anderen, meestal hun partner of kind(eren), eten terwijl deze geen trek hebben. Het gebeurt om veel redenen. Bijvoorbeeld om geen voedsel te verspillen, als een teken van familieliefde en als een symbool van welstand en status. Maar ook om macht en controle uit te oefenen.
Jane Ogden is expert op het gebied van voedergedrag; ze verwijst naar eigen onderzoek dat onder meer vond dat voedergedrag tussen partners vaak niet wederkerig is. Met andere woorden, een partner voert en de andere wordt gevoerd. ‘In de context van gewichtsmanagement kan voedergedrag – niet alleen van partners, maar ook van familie en vrienden – een sleutelrol spelen in de mate van gewichtsverlies en het behoud daarvan.’
Conflictmijding
De derde vorm van negatieve sociale steun die de Britse psychologen onderscheiden heeft een meer onbewust en goedaardig karakter. De term ‘samenspannen’ (collusion) wordt het Engelstalige psychologisch jargon gebruikt voor gedrag dat er op gericht is de conversatie te onderhouden en conflicten en de desillusies te vermijden.
Het zijn niet alleen de naasten die in deze valkuil stappen, ook professionals hebben de neiging. Zo signaleert een onderzoek uit 2017 ‘onbewuste samenspanning om het thema obesitas te omzeilen of zelfs te vermijden’ in het contact tussen jonge moeders met obesitas en zorgprofessionals. Als artsen en verpleegkundigen de knuppel al niet in het hoenderhok gooien, hoeft het niet te verbazen dat vrienden, familie en geliefden de neiging nog minder kunnen onderdrukken om mee te gaan in gedrag dat niet spoort met de doelstellingen.
Maar waarom?
Actief saboteren, eten opdringen en meegaan in gedrag dat de gewenste gezondheidsdoelstellingen ondermijnt. Wat zit daar achter? ‘Dit proces kan begrepen worden in het context van systeemtheorie en het idee van homeostase’, schrijven de auteurs. ‘Vanuit dit perspectief bestaan relaties in een dynamisch systeem waarin de deelnemers het evenwicht van de status quo willen handhaven.’ Elke verandering van de bestaande toestand wordt gecorrigeerd om het systeem terug te brengen naar wat ‘veilig en vertrouwd’ is.
De auteurs kunnen niet zeggen in hoeverre negatieve sociale steun succesvol afvallen in de weg staat. Ook niet of negatieve sociale steun slechtere resultaten oplevert dan helemaal geen sociale steun. Het lijkt de onderzoekers een vruchtbaar plan om hun mechanisme van homeostase als uitgangspunt te nemen voor verder onderzoek. Dat zou moeten leiden tot interventies die mensen met obesitas helpen constructief om te gaan met de impact van hun afvalpoging op de relaties met hun sociale omgeving.
Foto: Andrea Piacquadio
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
