Zijn de spectaculaire doorbraken in kankeronderzoek, die met enige regelmaat ook op de Nederlandse televisie worden verkondigd, echt revolutionair of wordt er valse hoop gewekt, vraagt Argos Medialogica zich af. ‘En spelen financiële belangen van de onderzoekers mee?’
Financiële belangen lijken met name een rol te spelen in de laatste van de vier voorbeelden die aan bod komen in deze uitzending van Human/Vpro’s programma over de logica van media. Daarin gaat het om een bloedtest die een vroege diagnose van kanker mogelijk zou maken. De belofte van vroege opsporing en de afname van de ziektelast als gevolg daarvan, was oktober 2015 de opening van het NOS journaal. Met de vroege opsporing van kanker zouden in potentie miljarden aan zorgkosten bespaard kunnen worden.
De publiciteit trok de aandacht van een farmaceutisch bedrijf uit de VS dat in 2016 de exclusieve rechten voor de vinding kocht. Gevierde man in dit verhaal was hoogleraar immunologie Tom Würdinger. Vanuit het Amsterdam UMC zette hij een BV op en de verdeling van de opbrengsten daarvan bracht hem in conflict met het Amsterdam UMC, bericht Argos in een achtergrondartikel.
Uit stukken van de rechtbank Amsterdam maakt Argos op dat het om een bedrag gaat van dertien miljoen euro en een pakket aandelen waarvan de waarde ‘zou kunnen uitkomen op tientallen miljoenen’. Dat geld is gemaakt met een test die de belofte nooit heeft kunnen waarmaken. En dat was met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid te voorspellen geweest, blijkt uit reactie van een Canadese hoogleraar biochemie in de uitzending.
Hij wijst op het feit dat het onderzoek – op basis waarvan de publicitaire bal ging rollen – zich baseert op een klein aantal kankerpatiënten en een kleine groep gezonde mensen. In het bloed van de patiënten zal de gebruikte biomarker (het stofje dat de aanwezigheid van een tumor verraad) ruimschoots aanwezig zijn. Maar in een veel vroeger stadium van de ziekte zal dat niet het geval zijn. De Canadese biochemicus schat dat de test niet de beloofde 95 procent van de kankers kan opsporen, maar slechts twee procent. Waarmee deze waardeloos is.
Tom Würdinger richtte een investeringsmaatschappij op en vertrok bij Amsterdam UMC. Een van de ‘start-ups’ waar hij in investeert is het kankervaccin van Arjan Griffioen, een andere hoogleraar bij Amsterdam UMC. Het verhaal van Griffioen is de eerste casus in de uitzending van Medialogica.
Kankervaccin
‘Een spectaculaire doorbraak in de strijd tegen kanker. We praten er over met de man die de ontdekking deed!’ Zo werd Griffioen dit voorjaar bij BBN/Vara’s talkshow Khalid & Sophie aangekondigd. Op termijn zou met vaccins zoals hij die ontwikkelt, mogelijk tachtig procent van de kankers te genezen zijn.
De deskundigen bij Medialogica benadrukken dat je de resultaten die Griffioen boekte bij achttien honden met blaaskanker, absoluut niet zomaar op mensen kunt projecteren. Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans herinnert eraan dat er nooit ‘één wondermiddel’ zal komen dat kanker de wereld uithelpt ‘want kanker is niet één ziekte’. Het zal een proces blijven van ‘tientallen jaren kleine stapjes zetten’. In het geval van Griffioen oordeelt Keulemans mild: ‘Je ziet Sophie Hilbrands trekken en je ziet dat Griffioen het daar moeilijk mee heeft.’
Viro-oncologie
Dit ‘opkloppen van nieuws’ is naar de mening van Keulemans ook aan de hand bij Op1 wanneer Charles Groenhuizen zijn gasten Casper van Eijck en Clemens Dirvens aankondigt met de woorden dat er ‘mogelijk een medische doorbraak is’. Voor Keulemans is het woord ‘doorbraak’ een rode vlag. ‘Als iets moet worden verkocht wordt als doorbraak dan weet je eigenlijk al: deze mensen willen iets groter maken dan het werkelijk is. Wij leren beginnende journalisten de woorden die je nooit moet gebruiken: doorbraak, revolutie, heilige graal. Dat is foute boel.’
De viro-immunotherapie waar Casper van Eijck met een groeiend team wetenschappers – en gefinancierd door de stichting Support Casper – onderzoek naar doet, sloeg bij een patiënt met hersenkanker zo goed aan dat ze het hospice weer kon verlaten. Voor de volledigheid, stellen de critici, had vermeld moeten worden dat zij de enige was van negentien opgegeven patiënten die overleefde.
Vasten als aanvullende behandeling bij chemotherapie
Onderdeel van de uitzending van Dokters van Morgen over vasten, oktober 2018, was de DIRECT-studie in Leiden UMC. De casus is de vreemde eend in de bijt. Een financieel belang bij het vastenonderzoek is namelijk ver te zoeken. Het is geen patenteerbare behandeling en verantwoordelijk hoogleraar Hanno Pijl werft ook geen fondsen voor onderzoek.
Daarbij is Pijl de enige van de vier onderzoekers die voor camera reageert. Hij erkent ruiterlijk dat bewuste succesverhaal, van een tumor die bij de operatie verdwenen bleek, te vroeg gebracht is: ‘Eerlijk gezegd denk ik dat we in het vervolg met zo’n… zéker met zó’n gevoelig onderwerp als kanker en een interventie waarbij mensen zelf het heft in handen kunnen nemen, moeten wachten tot dat artikel ook daadwerkelijk gepubliceerd is. Ik denk dat dat een beter moment is om de resultaten kenbaar te maken dan voor die tijd.’
Die resultaten waren uiteindelijk niet onverdeeld positief. Vooral omdat te veel patiënten het vasten niet volhielden, waardoor het de studie aan statistische kracht ontbrak, berichtte MMV voorjaar 2020. Pijl desondanks: ‘Ik denk dat het wel waarschijnlijk is dat het iets goeds doet. Maar ik denk dat we meer onderzoek moeten doen voor we met zekerheid kunnen zeggen ook bij mensen een beter effect van chemotherapie hebben.’
Het ‘harde bewijs’ is dus niet geleverd? ‘Nee, en dat zeggen wij ook allemaal tegen onze patiënten. Wij kunnen dit nog niet algemeen adviseren om te doen. Omdat we niet met zekerheid weten dat het werkt. En ook eigenlijk niet met zekerheid weten of het helemaal veilig is.’
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
