Lubach en Radar over supplementen: ‘Slechte journalistiek’

Krijg je een betere weerstand als je voedingssupplementen slikt? Of is de aankoop ervan nutteloos? Onder de titel ‘Zin en onzin van supplementen’ gaf klinisch chemicus Frits Muskiet college tijdens het congres Voedingsgeneeskunde op 31 mei. Hij nodigt collega-wetenschappers uit zich te verdiepen in de wetenschappelijke basis van voedingsnormen. ‘Er is geen bewijs, maar iedereen wauwelt elkaar na.’

Muskiet’s lezing is de eerste tijdens het congres Voedingsgeneeskunde op 31 mei in de Expo in Houten. Ondanks het vroege tijdstip staat er om 8.45 uur een rij voor de deur om op tijd een van de 175 stoelen te bemachtigen. De rest zoekt een plekje op de grond of tegen de muur. Stoelen te weinig, het onderwerp leeft. 

Het college begint met een dia waarop twee foto’s pronken van mensen die Muskiet inspireerden voor dit onderwerp: tv-maker Arjen Lubach en Cees Renckens, jarenlang het boegbeeld van de vereniging tegen de Kwakzalverij. Maar ook Marcel Levi – internist, hoogleraar en voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) – krijgt een draai om de oren. ‘De inname van extra vitamines is volstrekt nutteloos’, schreef Levi in zijn column in Trouw. ‘Bij een beetje normaal dieet krijg je meer dan genoeg vitamines naar binnen.’ Muskiet betwijfelt dat: ‘Waarop is dat gebaseerd?’

Lubach noemt het slikken van supplementen ‘kwakzalverij’. ‘Erg grappig’, vindt Muskiet. ‘Ik moest er ook om lachen.’ ‘Maar’, benadrukt hij, als het om de inhoud gaat, ‘is het slechte journalistiek. En ondertussen schaden deze mensen het idee van preventie waar ze ook de mond van vol hebben.’

‘Waarom moeten vrouwen met een kinderwens foliumzuur slikken?’

Welke adviezen geeft de overheid inzake suppletie? Momenteel zijn er doelgroepgerichte adviezen voor foliumzuur, vitamine D, K, B12, calcium, visvetzuren en jodium.

‘Waarom hebben we deze supplementen wél nodig? Waarom moeten vrouwen met een kinderwens foliumzuur slikken? Waarom krijgen toekomstig borst-gevoede zuigelingen na de geboorte 1 milligram vitamine K ingespoten in een honderd keer hogere dosis dan gebruikelijk voor een 7 tot 11 maanden oude baby? Ik heb nooit gelezen dat baby’s in de paleolithische tijd met vitamine K werden ingespoten, laat staan in die dosering. Is dat dan kwakzalverij? Kunnen de genoemde deskundigen dat uitleggen op tv?’

‘Er is geen bewijs, maar iedereen wauwelt elkaar na’

Meestal klinkt alleen het oeroude cliché: ‘Als je gezond en gevarieerd eet, krijg je van alles voldoende binnen.’ Maar, zegt Muskiet. ‘In de literatuur vind ik geen enkel bewijs dat deze uitspraak ondersteunt. In een rapport van het Voedingscentrum uit 2011 wordt geen bewijs geleverd dat wie ‘eet volgens de schijf van vijf’ voldoet aan de toenmalige voedingsnormen.

Dat onderzoek is nooit gedaan, dus het is domweg niet bekend. ‘Het is een geheim wat goed wordt verdoezeld. Maar ondertussen wauwelt iedereen elkaar wél na.’

Wel concludeerde het RIVM in 2011 ‘dat een deel van de bevolking minder vitamine A, B1, C en E, magnesium, kalium en zink binnen krijgt dan wordt aanbevolen. ‘Ook van vitamine B6, B12, calcium en folaat is de inname deels beneden peil. Toegegeven: als iedereen volgens die schijf van vijf gaat eten is er een hoop gewonnen, maar dat is hier niet de issue.’

‘Radar over vitamine C: slechte journalistiek en niet grappig’

Muskiet becijferde zelf dat het huidige vitamine D-advies ‘te laag’ is. En dat het suppletieadvies voor visvetzuren en jodium niet alleen voor zwangeren zou moeten gelden. Overigens is de inname van jodium bij 68 procent van de zwangere vrouwen te laag. ‘Volgens het RIVM is het inzake jodium voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd kantje boord.’ Ook van vitamine C krijgen veel Nederlanders onvoldoende binnen.

Net als bij de Amerikanen, toont Muskiet, die daar onderzoek over publiceerden. Volgens de Europese Voedsel en Warenautoriteit EFSA is de inname van vitamine C van 25 tot 40 procent van de bevolking onder de maat. Maar als je het tv-programma Radar mag geloven, is een vitamine C-tekort ondenkbaar. ‘Een vitamine C-tekort ontwikkelen is haast onmogelijk’, aldus het programma. Ook zegt Radar: ‘Wateroplosbare B’s en C’s plas je vanzelf uit als een overschot ontstaat. Zonde om deze in megahoeveelheden te slikken; je spoelt je geld dan in feite door de wc.’ Muskiet: ‘Dat is niet alleen slechte journalistiek, het is in tegenstelling tot Arjan Lubach nog niet eens grappig.’

‘Negentig procent van de bevolking heeft seleniumtekort’

Van selenium krijgt nagenoeg geen enkele Nederlandse volwassene voldoende binnen. ‘Het Voedingscentrum mag ons laten zien dat dat via de Schijf van Vijf wel het geval is. ‘De voedingsnormen veranderen constant. Voor mannen was de adequate inname jarenlang berekend op 55 mcg per dag, maar deze is in 23 jaar tijd bijna verdubbeld naar 90 mcg.’

Als je die nieuwe norm naast de inname van de Nederlandse bevolking legt, kom je erop uit dat negentig procent van de Nederlanders onvoldoende selenium in het bloed heeft.’

Terug naar Lubach, die stelde in zijn programma dat een tekort aan magnesium niet snel voorkomt. ‘Magnesium zit namelijk in veel voedingsmiddelen.’ Ook daar denkt Muskiet dat er sprake is van incorrecte berichtgeving. Het zit misschien wel in de voeding, maar eten we het ook?  ‘Volgens de Voedsel Consumptie Peiling heeft 5 tot 25 procent van de bevolking een te lage magnesiuminname. En volgens de Amerikaanse normen is de inname zelfs bij 25 tot 50 procent van de Nederlandse volwassenen te laag.’

‘Het wordt tijd dat we daarover met elkaar in gesprek gaan in plaats van elkaar uit te maken voor een kwakzalver. Of wat ik ook wel eens kreeg toegevoegd: ‘Jij ziet overal tekorten!’ Met zulke uitspraken is het publiek niet geholpen, wie eigenlijk wel?’

Muskiet roept collega-wetenschappers en alle deelnemers in de zaal op om de ‘wetenschappelijke basis van voedingsnormen kritisch te evalueren. En ook om de huidige normen naast de innames te leggen en dan te kijken: wat voor getallen komen daar dan uit?’

‘Ga je op vakantie? Eet dan meer vis’

Naar een ander nutriënt: visolievetzuren. Met een aanbeveling van 200 mg EPA en DHA per dag behoort Nederland tot het ‘zuinigste kindje van de klas’.  Dat komt neer op: één maal vis per week. Tot 2015 nog was het advies om twee keer per week vis te eten, ‘waarvan 1 keer vette vis’ (ongeveer 450 mg EPA+DHA/dag).

De reden om de aanbeveling te halveren, is het zoveelste bewijs van de wankele onderbouwing van voedingsnormen. ‘Vandaag dit, morgen dat en dat wordt dan voortschrijdend inzicht genoemd.’ Terwijl andere commissies die dezelfde literatuur lezen tot andere conclusies komen. Zodra je de Duitse grens passeert, heb je anderhalf keer zoveel vis nodig en als je in Spanje verblijft, moet je zelfs vijf keer meer vis eten! Dus het advies? ‘Ga je op vakantie? Eet dan meer vis. En ben je weer thuis, minder dan direct weer.’

Muskiet houdt het zelf liever op de norm van de echte visolie-experts, verenigd in de Global Organization for EPA and DHA Omega-3 (GOED) en de ‘International Society for the Study of Fatty Acids and Lipids’ (ISSFAL). Zij adviseren tenminste 500 mg EPA+DHA per dag voor de algemene gezonde volwassen populatie om het risico op hart- en vaatziekten te verlagen, en 700 mg per dag voor zwangere en lacterende vrouwen waarvan tenminste 300 mg DHA.

‘Waar komt onze jodium vandaan?’

Nog even terug naar het jodium, onderwijst Muskiet. ‘Waar komt het jodium dat we eten vandaan?’ Voor zestig procent komt dat uit een niet-natuurlijke bron, dus vooral toegevoegd door de industrie. Een ander deel komt wel uit een natuurlijke bron, bijvoorbeeld uit zuivel, blijkt uit data. ‘Eten die koeien zeewier?’, vraagt hij het publiek. ‘Nee?’ Wat is het dan?’ Het blijkt deels te komen van de jodium waarmee de uiers worden ontsmet.

Jodium in zeewier heeft een functie als antioxidant, maar je kunt het ook gebruiken als pro-oxidant en dat geldt evenzo voor vitamine C. ‘Die pro-oxidant functie is belangrijk, omdat wij daarmee het microbioom op afstand houden in onze exocriene klieren, zoals de vrouwelijke borst en ook de prostaat.’

Kankergezwellen ontstaan voor tachtig tot negentig procent uit de epitheelcellen van onze exocriene klieren, de zogenaamde carcinomen. Met pro-oxidanten zoals jodium en vitamine C bestrijden we daar de mico-organismen, maar dat gebeurt ook in het maagdarmkanaal en de urineweg. Micro-organismen kunnen aldaar (meestal onbemerkt) ontsteking veroorzaken en daaruit kan kanker ontstaan’. Het is dus belangrijk dat we jodium en vitamine C uitscheiden in de urine, en dus niet ‘zonde van het geld’.’

‘Maar ja, daar wordt geen onderzoek aan gedaan, want we lossen de problemen liever op met geneesmiddelen waar wel ‘bewijs’ voor is en roepen intussen heel hard: PREVENTIE!’

‘Wist u trouwens dat traditionele Japanners 30 mg jodium eten, per dag? Japanners leven gemiddeld langer dan andere volken. Maar Amerikanen mogen niet meer dan 1 mg per dag eten en van de EFSA mogen we nog minder.’

‘Subklinische tekorten zijn sluipmoordenaars’

Waar het om gaat is balans. Niet: ‘Wat je erin stopt gaat er weer uit’, wat de basisgedachte is onder veel voedingsnormen. Maar: innerlijk in balans zijn. ‘Eet je veel calcium, dan gaat je magnesium omlaag.’ Het lichaam is een biochemische fabriek. ‘Iedere antioxidant is bijvoorbeeld ook pro-oxidant.

Zijn conclusies: ‘Als je te weinig inneemt, heb je een tekort. Maar er is een groot verschil tussen een optimale status en een klinisch waarneembaar tekort, zoals een tekort dat tot scheurbuik leidt. Voordat een tekort klinisch herkend wordt, moeten eerst je tanden uit je mond vallen’, grapt hij. Het gaat hier om het gebied tussen ‘optimaal’ en de ‘klinisch niet-waarneembare deficiënties’.

‘Zulke subklinische tekorten zijn de sluipmoordenaars op lang termijn.’ En tot slot: ‘Wauwel niet iedereen zomaar na, ook niet als ze beroemd, hoogleraar of grappig zijn en dat geldt uiteraard ook voor mij. Vorm je eigen mening, is mijn advies.’

Meer lezen van Frits Muskiet? Hier vind je een overzicht van zijn columns.