Een oud vaccinatieprogramma tegen gordelroos leverde onderzoekers betrouwbare data om de link te onderzoeken tussen gordelroos, vaccinatie en dementie. Ze vonden een duidelijk lager dementierisico voor vrouwen die de vaccinatie kregen.
Gordelroos – herpes zoster – veroorzaakt jeuk, pijn en in de meeste gevallen ook vlekjes en blaasjes op de huid. Iedereen die als kind waterpokken heeft doorgemaakt kan gordelroos krijgen, maar ouderen lopen een groter risico. Dat komt omdat het waterpokkenvirus zich in zenuwcellen schuilhoudt en bij een afnemende immuunfunctie eerder de kop opsteekt. Medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, zoals prednison, en bijvoorbeeld chemotherapie, vergroten het risico op een uitbraak.
Bij oudere mensen heeft gordelroos vaak een ernstiger beloop. De zenuwpijn kan na het genezen van de blaasjes nog lang aanhouden. In zeldzame gevallen voor altijd. Typisch iets wat je in een vergrijzende samenleving zo veel mogelijk zou willen voorkomen. Gezond leven is één mogelijkheid, vaccinatie is ook een mogelijkheid om het risico te verkleinen. In Wales zijn daarom vanaf 2013 honderdduizenden ouderen tegen gordelroos gevaccineerd. De manier waarop ze dat programma toen uitvoerden, gaf wetenschappers van Stanford (VS) een uitgelezen kans het verband met dementie te analyseren.
Observationele studies laten al langer een verband zien tussen bepaalde inentingen en het risico op dementie. Een meta-analyse uit 2022 komt op een verminderd risico van 31 procent. Echter, zo betogen onderzoekers van Stanford University in Nature, dit type onderzoek kan alleen verbanden tonen, maar mogen niet als bewijs gelden dat het een de oorzaak van het ander is. Daarvoor zijn gerandomiseerde klinische trials nodig (RCT). Hun studie, betogen ze, is dan wel geen RCT maar komt daar dicht bij in de buurt.
Resultaten
Dat is te danken aan de scherpe leeftijdsgrens die het programma hanteerde. Alleen mannen en vrouwen die na 1 september 1933 geboren waren kwamen voor inenting in aanmerking. Dankzij de grote aantallen deelnemers en was het dus mogelijk een representatieve groep deelnemers te creëren van praktisch dezelfde leeftijd. Van de geanalyseerde Een groep die groot genoeg was om statistisch verantwoorde conclusies te trekken.
Uit de onderzoeksgroep van bijna 300duizend personen kregen er 35.307 de diagnose dementie. De kortste samenvatting van een berg rekenwerk luidt dat de gevaccineerde groep na een opvolgduur van zeven jaar een twintig procent lager risico had op dementie. Van belang daarbij te vermelden is dat is effect een gemiddelde is voor mannen en vrouwen. Het positieve effect kwam bijna geheel op het conto van de vrouwen, die dus een circa veertig procent lager relatief risico hadden.
Dankzij de uitgebreide informatie uit de elektronische patiëntendossiers konden de onderzoekers ook de effectiviteit van de inenting tegen gordelroos berekenen. Die nam in de loop van tijd af. Na zeven jaar was daar risicoreductie van 37 procent van over. In dezelfde onderzoeksgroep kregen er 14.465 mensen tenminste een keer de diagnose gordelroos. Wel of niet ingeënt zijn was niet gelinkt aan de kans op andere ziekten waaronder hart- vaatziekten en kanker.
Mogelijke oorzaken
Voor het feit dat het vooral vrouwen zijn bij wie de inenting tegen gordelroos samengaat met een lager dementierisico, hebben de onderzoekers geen echte verklaring. Ze stellen dat vrouwen ook bij andere inentingen sterker profiteren van positieve bijwerkingen dan mannen. In het algemeen zijn er ook sekseverschillen in de immuunreactie op vaccinaties. Daarnaast zijn er verschillen in hoe dementie zich bij mannen en vrouwen ontwikkelt.
Naast het opzetten van gerichte klinische studies, pleiten de auteurs voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek naar de potentiële rol van inentingen tegen gordelroos bij de ontwikkeling van dementie. In dat verband wijzen ze op literatuur over verschillende plausibele mechanismen. Zo is de reactivering van het virus gelinkt aan ‘langdurige cognitieve achteruitgang’ door afwijkingen aan de bloedvaten, plaquevorming, stapeling van tau-eitwit proteïnen en neuro-inflammatie.’
‘Daarnaast kan het verminderen van de (sub)klinische reactivering van het Variellazostervirus (verantwoordelijk voor gordelroos) misschien ook de activering van het herpes simplex 1 virus (koortslip) in het brein tegengaan. Voor de rol van herpes simplex bij de ontstaan van dementie komt steeds meer bewijs.’
Belangenconflicten
Gezien de polarisatie rond vaccinatie en de hoge prijs van de inenting tegen gordelroos, die in Nederland niet vergoed wordt, apart aandacht voor de ethische verantwoording. De auteurs van de peer reviewed studie in Nature melden dat ze geen belangenconflicten hebben. De studie is gefinancierd door de Amerikaanse overheid via het National Instituut voor Veroudering en het Nationale Instituut voor Allergie en Infectieziekten.
Daarnaast droeg het ‘Phil & Penny Knight Initiative for Brain Resillience at the Wu Tsai Neurosciences Institute van Stanford University financieel bij en Chan Zuckerberg Biohub-San Francisco. De laatste twee zijn non-profit onderzoeksorganisaties die tot stand kwamen door particuliere donaties. Ex-Stanfordstudent Phil Knight (1938) werd miljardair als baas van Nike en Pricilla Chan Zuckerberg, de echtgenote van Marc ‘Facebook’ Zuckerberg studeerde medicijnen aan de Universiteit van Californië San Francisco. Biohub verbindt de universiteiten van Stanford, UC San Francisco en UC Berkeley.
Foto van gordelroos na drie dagen Wikipedia
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
