Hoe reageert ons lichaam op ziekteverwekkers? Uit welke verdedigingslinies is ons afweersysteem opgebouwd en hoe onderscheidt het tussen vriend en vijand? Wat is zijn rol bij kanker en hoe houden we onze verdediging op orde? Roland Lugten zette het voor de online MMV-ledendag op een rijtje.
Als het om onze afweer gaat laten de strijdmetaforen zich moeilijk vermijden. Want ook op microscopisch niveau geldt dat de aanval de beste verdediging is. Het is een en al ‘opsporen en vernietigen’ wat de klok slaat. Met chemische wapens ook nog eens. Maar o wee als onze verdedigers de weg kwijtraken. Dan worden we zelf het slachtoffer.
Gevaren van buitenaf
In een informatief uur geeft NTTT-arts Roland Lugten in deze presentatie de kijker een rondleiding door het systeem dat ons niet alleen beschermt tegen schadelijke elementen van buitenaf, maar ook tegen muiterij van binnenuit. Voor de gevaren van buitenaf hebben we sinds corona een duidelijk gevoel ontwikkeld.
Ons immuunsysteem had dat al. Virussen, schimmels en bacteriën begeleidden de mensheid sinds het allereerste begin. De meesten zijn onschuldig, velen zelfs nuttig en sommigen zijn een klus(je) voor ons afweersysteem. Dat bestaat uit drie linies. De huid en de slijmvliezen, het aangeboren immuunsysteem en het verworven immuunsysteem.
Op de meest eenvoudige manier samengevat zou je de aanval als volgt kunnen beschrijven: dendritische cellen zetten een schijnwerper op het doelwit, natural killer cellen schieten het in puin en macrofagen slokken de brokstukken op. Lugten: ‘Als een soort Pacman, dat computerspelletje van vroeger.’
Uiteraard doet deze voorstelling van zaken geen recht aan de enorme variatie aan verschillende celtypen, signaaleiwitten en de complexe interacties daartussen. Ook bij de illustratie hieronder is het goed te bedenken dat geen enkele afbeelding in staat is de volledige werkelijkheid weer te geven.
Lugten: ‘Dendritische cellen zijn daar belangrijk bij het opsporen, opnemen en transporteren van vreemde eiwitten. Ze maken contact met de andere afweercellen die overal aanwezig zijn. Vooral in de lymfeknopen, mond, oksel, buik, thymus, milt, huid, beenmerg.’
Hoe dat contact verloopt en wat er vervolgens gebeurt is vanaf minuut 35 te zien.
Gevaren van binnenuit: onderhuurders, lekke darm en kankercellen
‘Onderhuurders’ noemt Lugten ze. Tuberculose, salmonella, pfeiffer, lyme, q-koorts, hepatitis en nog veel meer: micro-organismen die verantwoordelijk zijn voor een lange reeks infectieziekten kunnen zich in lange tijd in lichaamscellen schuilhuiden. ‘In een sluimerende toestand overleven ze door gebruik te maken van de productieprocessen in de cel. Als een paard van Troje. Ze rommelen wat aan en op moment dat je weerstand vermindert dan krijg je een probleem.’ Dat is vaak het geval met hepatitisvirussen in de lever en griepvirussen in de longen.
De darminhoud kan een formidabele belasting voor het immuunsysteem worden. De zogeheten leaky gut – lekke darm – is een conditie waarbij er gaten vallen barrièrefunctie van het darmslijmvlies. Onverteerde voedingsstoffen, toxines en darmbacteriën raken in de bloedbaan waarop het immuunsysteem in de aanval gaat.
Al te gek kan die belasting door ziekteverwekkers en darminhoud maar beter niet worden, want de verdediging heeft nog meer te doen. Dagelijkse delen zich vele miljoenen cellen. Bij de celdeling treden talloze kopieerfouten op. De cel herkent dat en repareert het DNA-foutje meestal. Kan dat niet dan elimineert de cel zichzelf.
Dit zelfregulerende mechanisme van de geprogrammeerde celdood – apoptose – is niet onfeilbaar. Sommige cellen zetten hun bestaan gemankeerd voort. Tot ze op een goed moment door surveilleerde immuuncellen gesnapt worden. Dat ze vervolgens uit de weg ruimt zoals het met een ziektekiem zou doen. Als het goed is. Want er zitten gemuteerde cellen tussen die het immuunsysteem om tuin leiden of zelfs kapen.
Immuunsysteem en kanker
Lugten omschrijft drie manieren waarop het immuunsysteem met kankercellen om gaat. Waarvan de eliminatiefase de ideale reactie is. Immuuncellen herkennen de gemuteerde cel als een gevaar en elimineren deze. In de evenwichtsfase gebruikt het verschillende systemen om de cel onder controle te houden. In de derde fase is de boot aan.
‘De ontsnappingsfase. Het complexe van ons afweersysteem is dat het de kanker ook kan helpen te blijven bestaan. Er zijn immuuncellen die de groei tegengaan, maar ook cellen die de tumor helpen overleven.’ Bepaalde typen macrofagen kunnen bindweefsel herschikken en produceren ‘groeifactoren’, onder meer om de groei van bloedvaten te bevorderen. Essentieel bij wondgenezing, maar desastreus als kankercellen ze weten te kapen. Want dat stelt ze in staat door te groeien en uit te zaaien.
Immunotherapie
Vanaf minuut 46 loopt Lugten langs de belangrijkste immunotherapieën.
- Dendritische celtherapie. Waarbij de gelijknamige cellen ‘getraind’ worden met specifieke kenmerken van de tumor te herkennen.
- Antistoftherapie. Gebruikt bij tumoren met veel groeihormoonreceptoren, bijvoorbeeld herp2 borstkanker. Toegediende antistoffen bezetten deze receptoren waardoor de tumor moeilijker groeit.
- Checkpoint blokkers. De kankercellen kunnen receptoren, checkpoints, op de T-cel blokkeren met eiwitten om de afweerreactie tegen de kankercel stop te zetten. Door deze eiwitten weg te vangen, kan het afweersysteem weer tegen de kanker ingezet worden.
- GMAF – of vitamine D-bindend eiwit.
Bij die laatste staat Lugten wat langer stil. ‘Het lichaamseigen eiwit transporteert vitamine D en moduleert de immuunreactie. Het is de krachtigste stof om macrofagen te activeren. Geactiveerde B- en T-cellen knippen er een stukje af en maken daarmee een molecuul dat de macrofagen activeert. Virussen, maar ook tumoren, maken een enzym (Alpha-N-AcetylGALactosaminidASE, afgekort Nagalase) kunnen stoffen produceren die GMAF onwerkzaam maken.’ Amerikaans onderzoekers slaagden er in met een zelfgemaakte GMAF dit systeem weer aan de gang te krijgen.
Integrale aanpak
Een immuunsysteem moet in balans zijn. Is het overactief dan valt het eigen weefsels aan. Is het te passief dan reageert het te zwak en te laat op infecties en kanker. Een slechte darmwerking belast het systeem zwaar. We kunnen ontzettend veel doen en laten om onze afweer voor uitputting en miskleunen te behoeden. Want ‘een verstoorde immuniteit zit in onze leefstijl’, maant Lugten.
Meer bewegen, slapen, caloriebeperking en afzien van suiker helpt enorm om laaggradige ontsteking te stoppen. ‘Recent onderzoek liet zien hoe de afweeractiviteit omhoog ging toen de proefpersonen meer suiker te eten kregen en weer daalde bij minder suiker.’ Een langdurig opgejaagd immuunsysteem raakt uitgeput. ‘Dat is de werking van een slechte leefstijl op het immuunsysteem. Er zullen nog steeds cellen gevormd en immuglobulinen, maar de kwaliteit en de kwantiteit is niet genoeg.’
‘Verstoorde immuniteit zit in onze leefstijl’
Naast de bovengenoemde leefstijlfactoren en een gezond groenterijk dieet – bij voorkeur Moerman/NTTT – zijn er nog de supplementen. ‘Want onze voeding is niet volwaardig.’ De vitamines C, D en A en de mineralen zink en selenium voorop. Probiotica, curcumine en L-glutamine voor de darmen, melatonine als antioxidant. ‘En de betaglucanen uit paddenstoelen, waarvan we weten dat die de witte bloedlichaampjes optimaal afweerstoffen laten produceren.’ Op minuut 56 staat een lijst met supplementen.
‘Dat ons afweersysteem verbetert kan worden tegen kanker dat zie ik elke dag in de praktijk. Het is heel belangrijk te weten dat een verbeterde leefstijl ook werkt tegen corona. Ik moet eerlijk zeggen, dat mis ik nog in dat coronaverhaal. We hebben het allemaal over handen wassen, afstand houden en dat we onze sociale contacten moeten beperken. Maar het is heel belangrijk dat we gezond blijven eten, dat we preventieve maatregelen nemen zodat ons immuunsysteem optimaal functioneert tegen binnendringende ziektekiemen.’
Hier is de lezing integraal te bekijken.
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
