Kankerrisico bij gezond overgewicht en ongezond normaal gewicht

Overgewicht en met name obesitas is een erkende risicofactor voor kanker. Maar maakt het nog wat uit of je metabool gezond te zwaar bent? Of een normaal gewicht hebt maar metabool ongezond bent? Epidemiologen van onder meer het Internationale Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) doken in de literatuur en concluderen dat zowel overgewicht als metabole ongezondheid het risico op kanker verhoogt. Een combinatie van die twee geeft het grootste risico.

Er zijn nogal wat observationele studies die elkaar tegenspreken, stellen de auteurs van de systematische review en meta-analyse in British Journal of Cancer vast. Zo komt een studie onder Britse mannen met overgewicht of obesitas en met ‘metabole abnormaliteiten’ op lager prostaatkankerrisico, terwijl een studie onder Koreaanse mannen met overgewicht of obesitas en metabool syndroom juist een verhoogd risico op prostaatkanker rapporteert.

Metabole ongezondheid – zoals onder andere insulineresistentie, verhoogde ontstekingseiwitten en hoge nuchtere glucosewaarden – ging in verschillende studies bij mensen met een normaal gewicht samen met een groter risico op darm-, borst-, alvleesklier- en blaaskanker. Daar staat tegenover dat mensen met overgewicht of obesitas en een gezonde stofwisseling volgens sommige studies een verhoogd risico op borst-, alvleesklier- en nierkanker hebben, terwijl andere studies juist het tegenovergestelde zeggen.

Op de drie meta-analyses die tot nu over deze thematiek verschenen, is het een en ander aan te merken. Met name dat deze slechts twee van de drie bovengenoemde mogelijkheden met elkaar vergeleken. Bovendien zijn er sindsdien een aantal nieuwe studies verschenen die onderling sterk verschillen in de kracht van associaties. De hoogste tijd dus om de zaken weer in perspectief te zetten, oordeelden de epidemiologen uit Lyon, Londen en Salt Lake City.

Wat is metabool ongezond?

Omdat het niet mogelijk is de bovenstaande vragen via klinische trials te beantwoorden, beperkten de onderzoekers zich tot het onderzoektype met de op één na sterkste bewijskracht: de prospectieve cohortstudie. Ze selecteerden 31 publicaties die zich betrokken op vijftien unieke cohortstudies. De meerderheid (22) van de publicaties had een ‘laag risico’ dat vooroordelen de uitkomsten beïnvloed hadden. Bij de rest was dit risico hooguit ‘bescheiden’; meestal omdat er met slechts één biomarker voor metabole ongezondheid gerekend was.

Als maatstaf voor een ongezonde stofwisseling hanteerden de meeste studies de aanwezigheid van 1 of meer van de volgende componenten: hoge bloeddruk of het gebruik van bloeddrukverlagers, hoge triglyceriden of het gebruik van medicatie om bloedvetten te verlagen, een laag HDL cholesterol, hoge glucosewaarden (hyperglykemie) of het gebruik van diabetesmedicatie en buikvet (abdominale obesitas).

Andere studies keken naar verhoogde suiker- of insulinewaarden, de score op een model dat insulineresistentie inschat (HOMA IR), een peptide die een afspiegeling is van de insulineproductie door het lichaam (C-peptide) of een levereiwit dat als biomarker geldt voor (laaggradige)ontsteking (C-reactief proteïne).

Effect van gewicht en metabole gezondheid op kankerrisico

Zoals te verwachten was, bleken metabool ongezonde deelnemers met overgewicht of obesitas de hoogste risico’s te lopen: een gemiddeld 21 procent hoger algemeen kankerrisico ten opzichte van metabool gezonde deelnemers met een normaal gewicht. Daarnaast hadden zij verhoogde risico’s op tien soorten kanker. Waarbij de grootste risicoverhogingen gezien werden bij kanker in de lever (gemiddeld +81%), de nieren (+ 71%) en de baarmoeder (+ 131%). Onderaan dit artikel staan alle relatieve risico’s op een rijtje.

Onafhankelijk van elkaar blijken zowel overgewicht/obesitas, als ‘metabole disfunctie’ bij normaal gewicht het kankerrisico te vergroten. Metabool ongezonde deelnemers met een normaal gewicht hadden een verhoogd risico op acht soorten kanker. En metabool gezonde deelnemers met overgewicht of obesitas hadden een verhoogd risico op negen soorten kanker. In beide groepen tendeerden ook het algemene risico om kanker te krijgen opwaarts. Maar de verschillen tussen de onderlinge studies waren op dat punt te groot om statistische significantie te bereiken.

‘Tegen de achtergrond van het toenemende aandeel in de bevolking van mensen met overgewicht of obesitas’, geven de onderzoekers te bedenken, ‘kunnen deze bevindingen belangrijke implicaties voor de volksgezondheid hebben.’ Tenslotte kunnen mensen met overgewicht metabool gezond zijn en andersom kan de stofwisseling van mensen met een normaal gewicht gemankeerd zijn.

‘Bij de identificatie van individuen met een verhoogd risico op kanker, kan louter vertrouwen op uiterlijke kenmerken leiden tot de uitsluiting van metabool ongezonde personen met een normaal gewicht.’ De onderzoekers adviseren het risico van metabole ongezondheid niet te onderschatten het functioneren van de stofwisseling standaard mee te nemen in de bestaande screeningpraktijk.

Aan je gezondheid werken

Ook mensen die niet in de gezondheidszorg werken, kunnen uit deze bevindingen een aanbeveling destilleren: eet en train je uit de gevarenzone. De belangrijkste beperking van deze meta-analyse – de onduidelijkheid over mogelijke statusveranderingen van de deelnemers in de loop der tijd – geeft tegelijk hoop. Afgaand op de bronnen die de auteurs aanvoeren, weet 25 tot 30 procent van metabool ongezonde personen hun gezondheid te herstellen. En metabool gezonde mensen met overgewicht of obesitas zijn gewaarschuwd: dertig tot vijftig procent verliest die metabole gezondheid alsnog.

Aan je gezondheid werken is dus het devies. Wie ondanks een gezonder dieet en regelmatige fysieke inspanning er niet in slaagt voldoende lichter te worden, kan zich troosten met de wetenschap dat het toch wat oplevert. Niet alleen betekent elke kilo minder overgewicht een verbetering van de kansen, sportief vet is ook gezonder, zoals MMV recent berichtte.

Boven: De samengevatte relatieve risico’s (SRR’s) van drie groepen vergeleken met metabool gezonde deelnemers met een normaal gewicht (MHNW): gezond, overgewicht/obesitas (MHOW/OB), ongezond, normaal gewicht (MUNW) en ongezond, overgewicht/obesitas (MUOW/OB). Een positie rechts van de verticale stippellijn geeft een hoger risico aan. Dat risico is statistisch significant als de horizontale lijn waarop de blokjes liggen (betrouwbaarheidsinterval, CI) in hun geheel rechts van de verticale stippellijn ligt.

Onder: Zelfde als boven, maar verder uitgesplitst naar metabool gezond/ongezond voor overgewicht (MHOW/MUOW) en obesitas (MHOB/MUOB). Figuur 1 en 2 afkomstig uit Association of metabolic obesity phenotypes with risk of overall and site-specific cancers: a systematic review and meta-analysis of cohort studies.

Foto boven: Håkan Dahlström