Een middagdutje zou kunnen bijdragen aan de hersengezondheid, door het proces te vertragen dat oudere hersenen doet slinken. Dat suggereert een studie onder deelnemers aan de UK Biobank. Duttende deelnemers hadden een groter hersenvolume, echter geen grotere hippocampus, noch een grotere reactiesnelheid of beter visueel geheugen.
Middagdutjes zijn van alle leeftijden. Vooral peuters (tachtig procent van de tweejarigen) en 65-plussers (27 procent) doen het en nog altijd veertien procent van de volwassenen. Dagelijkse een of meerdere hazenslaapjes blijkt de uitvoering van bepaalde cognitieve taken te verbeteren. Dat effect is direct meetbaar na een dutje van vijf minuten tot een kwartier, en houdt een tot drie uur aan. Van een middagslaap die langer dan een half uur duurt, word je duf wakker. Daar staat tegenover dat het opwekkende effect ervan vervolgens langer aanhoudt.
Dutten door apneu
Onderzoek geeft tegenstrijdige antwoorden op de vraag of de gewoonte van een middagdutje nu wel of niet voordelig is voor het behoud van de cognitieve vermogens op latere leeftijd. Dat komt onder meer omdat de waargenomen voordelen op de korte termijn – reactiesnelheid en geheugen – nou juist de hersentaken zijn die bij veroudering aan vermogen inboeten; ook als er geen sprake is van het soort cognitieve achteruitgang dat een symptoom is van beginnende dementie.
Daar komt bij dat het bestaande onderzoek naar dit thema voornamelijk observationeel van aard is. Wat het lastig maakt is het effect van middagdutjes te scheiden van andere factoren die een rol spelen. Slaapstoornissen en slaapapneu veroorzaken bijvoorbeeld slaaptekort en waarschijnlijk slaperigheid overdag. Het is de vraag in hoeverre middagdutjes in die gevallen de negatieve effecten van de gemiste nachtrust op het brein kunnen compenseren.
Effect van slaaptekort op het brein
Want dat slaapgebrek negatief uitwerkt op het brein is wetenschappelijk een stuk minder onzeker dan het voordeel van middagdutjes. In dieronderzoek geldt hersenvolume als maat voor hersengezondheid en doet slaaptekort het volume afnemen. Verschillende studies laten een kleiner hersenvolume zien in mensen met slaapproblemen. En slaap(ritme)stoornissen zijn een risicofactor voor neurodegeneratie, doordat ze ontsteking bevorderen en schade veroorzaakt aan de synapsen – de uitlopers aan de zenuwcellen die de signalen overdragen.
Aanleg voor dutten?
Voor bovenstaande beweringen leveren wetenschappers van onder meer het University College London in hun artikel in vakblad Sleep Health de nodige referenties naar de wetenschappelijke literatuur. Hun bijdrage werpt meer licht op de vraag of de gewoonte van middagdutten bijdraagt aan het behoud van het hersenvolume. Met het doel een meer oorzakelijk verband aan te kunnen tonen, gebruikten ze een methode die te boek staat als Mendeliaanse randomisatie.
Deze methode maakt gebruik van de genetische variatie (polymorfismen) die samengaat met bepaald gedrag en/of risicofactoren. Voor de benodigde genetische informatie grepen de onderzoekers in dit geval terug op een eerdere studie waaraan een van hen had meegewerkt. Onder de half miljoen deelnemers aan de UK Biobank die ‘gewoontedutters’ waren, detecteerde deze studie een aantal genetische markers die samenhing met het doen van middagslaapjes.
Goedmaker voor vele jaren volumeverlies
De nieuwe studie koppelt deze genetische markers aan een kleine vijftigduizend deelnemers van wie DNA-monsters en mri-scans van de hersenen beschikbaar waren. Op die manier vonden de onderzoekers dat de dutters inderdaad een groter hersenvolume hadden dan de niet-dutters. Gemiddeld bijna zestien kubieke centimeter. Dat is de inhoud van een half pingpongballetje. Indrukwekkender is wellicht dat deze hoeveelheid 2,5 tot 6,5 jaar volumeverlies goedmaakt die het gevolg is van normale veroudering.
Nagenoeg dezelfde volumewinst tekenden de onderzoekers op bij de duttende deelnemers met slaapapneu en extreme slaperigheid overdag. ‘Wat suggereert dat regelmatig dutten enige bescherming geeft tegen neurodegeneratie door slechte slaap te compenseren.’
Voor het feit dat er geen significant effect was op het volume van de hippocampus – het hersengebiedje dat als ‘werkgeheugen’ een belangrijke functie heeft bij leren en geheugen – hebben de onderzoekers geen goede verklaring. Ook niet voor het feit dat de grotere hersenvolumes niet samengingen met een snellere reactietijd en een beter geheugen. Anders dan dat dit ‘er op kan wijzen dat de gewoonte van middagdutten andere hersengebieden en cognitieve uitkomsten zou kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld alertheid.’
Uiteraard zijn de onderzoekers van mening dat al deze relaties nog veel meer onderzoek verdienen. Maar het verdient in elk geval aanbeveling het hazenslaapje nu alvast op te nemen in het rijtje van gezonde gewoonten. Ook als u van nature geen middagdutter bent. Het beste moment van de dag is kort op de lunch. Zo maakt u effectief gebruik van de lunchdip, terwijl het wat betreft tijdstip niet concurreert met de nachtrust.
Overigens is het in dit verband toepasselijk nog eens te wijzen op het effect van voeding op de kwaliteit van slaap.
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
