‘Geen standaardrecept voor gewichtstoename, het is een zoektocht’

Hoe beïnvloed je ondergewicht bij kanker met medicatie, supplementen en andere middelen? Daarover deelden een orthomoleculair deskundige, een apotheker en kruidenexpert Marry Foelkel hun kennis en ervaring tijdens de online sessie Gezondlevenmetkanker op 13 september. ‘Supplementen zullen enigszins helpen, maar goede voeding is essentieel.’

‘Snelle gewichtsafname is een rode vlag die in het slechtste geval op kanker duidt’, zegt apotheker Klaas Riepma. De oorzaken zijn: de ziekte zelf (‘de kanker eet je lichaam op’, minder eetlust en medicijngebruik die het hongergevoel remt. Riepma heeft ruim dertig jaar ervaring in het ontwikkelen en produceren van voedingssupplementen. Hij heeft  ervaring met kanker in het gezin en met de problematiek rondom  gewichtsafname.

Zowel gewichtstoename als -afname kunnen bijwerkingen zijn van geneesmiddelen, legt hij uit. Het gewicht neemt bijvoorbeeld toe door antidepresssiva, betablokkers en anti-epileptica. En het kan afnemen door methylfenidaat (Ritalin) en chemotherapie. Kanker vreet energie, net zoals sporten iets extra’s van je vraagt. ‘Wanneer je langdurig ziek bent, moet je dus opletten.’ Waar je ook op moet letten is op negatieve interacties tussen middelen, zoals cytostatica en antioxidanten. ‘Het tegelijkertijd gebruiken wordt sterk afgeraden. Dat geldt ook voor Sint-Janskruid en geneesmiddelen die via de lever worden afgebroken, grapefruitsap en peper.’

Overigens zijn er ook positieve interacties bekend tussen geneesmiddelen en supplementen, zoals bij paddenstoelen en immunotherapie. ‘Vraag het aan je arts of apotheker die zou het voor je moeten kunnen uitzoeken.’ Een vuistregel is om 24 uur voor en 24 uur na de chemotherapie geen supplementen te gebruiken. Dit geldt overigens niet voor visolie. Daarover schreef klinisch chemicus Frits Muskiet deze column voor Uitzicht.

‘Cannabis vergroot het hongergevoel, maar leidt niet tot gewichtstoename’

De primaire behandeling bij een afname van gewicht is voeding, benadrukt Riepma. ‘Supplementen doen je gewicht niet structureel toenemen. Ze zullen enigszins helpen, maar goede voeding is fundamenteel.’ Dus zorg voor voldoende hoogwaardig eiwit, gezonde vetten, eet eventueel vaker en desnoods energierijke tussendoortjes. En optimaliseer je leefstijl: reduceer stress, zorg voor beweging, stop met roken en alcohol en slaap voldoende. Wat als je dat allemaal gedaan hebt en de afname blijft? ‘Dan komt suppletie in beeld: eiwitten en aminozuren, visolie, krillolie, creatine, testosteron stimulantia in lage dosering en uiteraard vitamines en mineralen.’

Uit de ayurveda raadt Riepma diverse kruidenpreparaten aan: rasayana’s, chyavanprash, ashwaganda, shatavari, gokhru. ‘De juiste voeding en suppletie is een zoektocht; er is geen standaardrecept om gewichtstoename te stimuleren.’ Bij sondevoeding is timing van belang. ‘Als het hongergevoel al een beetje afneemt, geef dan meteen sondevoeding.’

Overigens is het belangrijk een onderscheid te maken tussen gewichtstoename en het vergroten van de eetlust. Het ene effect is niet direct gekoppeld aan het andere effect. ‘Zo vergroot cannabis het hongergevoel, maar het leidt niet tot gewichtstoename.’

‘De kanker eet het lichaam als het ware op’

Erik Schut, orthomoleculair therapeut en klinisch Psycho Neuro Immunoloog-therapeut, legde uit welke factoren ondergewicht bij kanker in de hand werken. ‘Het kan ontstaan door een verlies van eetlust, door een slechte opname van voedingsstoffen of wat bij kanker een veelvoorkomend probleem is: een verhoogde energiebehoefte van de tumor.  De kanker eet het lichaam als het ware op, dit gaat ten koste van de gezonde cellen.’ Het is mogelijk om invloed uit te oefenen op deze drie factoren. Aldus Schut. ‘Stress en immuunactiviteit blokkeren het hongergevoel. Dat merk je ook als je bijvoorbeeld griep hebt. Hoe win je die hongerprikkel terug?
‘Omega-3-vetzuren kunnen daarbij helpen’, zegt hij. Ook cannabis en palmitoylethanolamide (pea), een lichaamseigen pijnstiller, kunnen bijdragen aan herstel van het hongergevoel en ontsteking in het lichaam tegenaan.’

‘Oefen een positieve invloed uit op verteringsactiviteit’

De slechte opname van voeding is te beïnvloeden via de verschillende onderdelen van de spijsvertering: alvleesklier, maagzuur, slijmvlies van de dunne darm, darmflora. Goed kauwen is belangrijk, zodat het voedsel in kleine brokjes het systeem binnen gaat. Dan volgt het inspeekselen. Maar: ‘Sommige mensen hebben minder speeksel als gevolg van de bestraling. De werking van de alvleesklier kan beschadigd zijn door chemotherapie, terwijl de enzymen en het bicarbonaat die de pancreas produceren nodig zijn bij de vertering. Het gebruik van maagzuurremmers kan de spijsvertering negatief beïnvloeden.’

‘Tijdens en na de behandeling kan je al maatregelen treffen, aldus Schut. Het eerste advies: ‘Neem voeding die weinig verteringsactiviteit vraagt.’ Mijd het gebruik van koolhydraten. Waarom? ‘Die bestaan vaak uit een combinatie van glucose en fructose en je hebt enzymen nodig om deze twee te splitsen.’ Ten tweede: introduceer makkelijk opneembare vetzuren in de voeding. ‘Kokosvet en roomboter bestaan uit korte en middellange vetzuurketens die makkelijk opneembaar zijn en deels door de darmflora worden gemaakt.’ Ook kan je leucine gebruiken voor de spieropbouw, kan je spijsverteringsenzymen suppleren bij het verteren van grotere maaltijden en kan je pre- en probiotica je darmflora weer op bouwen.’

‘Rem de energieopname van de tumor’

Een andere manier is invloed uitoefenen op de energieopname van de tumor. Hoe zetten we voeding om in energie? Normaalgesproken gebeurt dit via de citroenzuurcyclus. Cellen of weefsels maken dan energie in de mitochondrieën. Is er snel veel energie nodig dan neemt de lever de energieproductie over van de mitochondrieën. Dit proces van ‘glycolyse’ vindt plaats bij schade aan weefsel, activatie van het immuunsysteem en in tumoren. ‘Als deze situatie te lang duurt, neemt de tumor ons voedsel en weefsel om zichzelf mee te voeden.’

Het is zaak de energieopname van de tumor te remmen. Een aantal stoffen komen hierbij in aanmerking, maar de oplossingen zijn complex, benadrukt Schut. ‘Het verschilt per tumor. Het metabolisme van een melanoom draait bijvoorbeeld meer op vet dan een borst of darmtumor; daar moet je rekening mee houden, een ketogeen dieet is dan niet verstandig.’ Schut noemt verschillende middelen die kunnen helpen. Zoals Q10. ‘Dit verbetert de werking van de mitochondriën.’ Verder: vitamine B2, B3, Mariadistel (‘ter ondersteuning van de lever’), berberine (‘om de insulinegevoeligheid te beïnvloeden’). Verder: Bergamotolie, maar ook andere oliën zoals van de citrusvrucht. Verder ook hier: endocannabinoïden en PEA om de ‘energievoorziening in de tumor wat af te remmen en het immuunsysteem wat te dempen.’

‘Kruiden om de eetlust te verbeteren’

Marry Foelkel van de kruidentuin in Beekbergen heeft tips van moeder natuur: kruiden. ‘Het zijn geweldige smaakmakers die de eetlust kunnen verbeteren.’ Alle kruiden kan je verpoederen en door een smoothie mengen. Een andere mooie manier om te ontgiften en tegelijkertijd met gewichtstoename bezig te zijn is door verse kruiden in pesto’s te verwerken. Ga de tuin in en pluk verschillende groene blaadjes, doe er koudgeperste olijfolie, noten of zaden een teentje knoflook, zout, peper en curcuma bij. Even in de keukenmachine en klaar is je pesto. Je kunt het maken van vrijwel alle groene planten, zoals daslook, zevenblad, Oost-Indische kers, of peterselie. ‘Peterselie verschilt slechts één molecuul met een tumorremmende stof. Je kan ‘m ook verwerken in een avocadodip of in de soep. Als gezond ook lekker kan zijn, maak dan die match!’

Winnie Sixma, die in opleiding is tot fytotherapie, kent uit eigen ervaring verschillende middelen die inzetbaar zijn bij misselijkheid als gevolg van chemo. Zij heeft goede ervaringen met etherische oliën. ‘Tegen misselijkheid helpt het soms al om enkel maar even te ruiken aan een pepermuntolie. Het kan wonderen doen, ook voor de eetlust. Ook even ruiken aan gember een kwartier voor je gaat eten, helpt tegen misselijkheid en stimuleert het systeem van de spijsverteringsenzymen, aldus Winnie. ‘De hersenen reageren op de prikkel die de geur afgeeft, zelfs als je reukvermogen minder goed is.’ Verder: doe zoveel mogelijk kruiden in de soep. Grof gehakt, zodat er flink gekauwd moet worden. Leef je uit – lavas, tijm, bonenkruid, basilicum, bieslook – zodat je zoveel mogelijk verschillende stoffen binnenkrijgt.’

Voeg eventueel granen of peulvruchten toe aan de soep zodat je een compleet scala aan aminozuren binnenkrijgt. Drink thee, liefst van biologische teelt, ‘want die planten hebben beter hun best moeten doen’. ‘Liefst met wat bitter erin, brandnetel en kamille, dat zorgt ervoor dat de spijsvertering zich voorbereidt op de voeding die komen gaat. Engelwortel en duizendblad zijn bitter, zoethout maken het weer wat milder.’

‘Ga ’s morgens vroeg naar buiten’

Marry raadt aan om ’s morgen voor het ontbijt even naar buiten te gaan. ‘Even je bioritme eiken met tien minuten in daglicht. Je lichaam begrijpt: de dag begint nu.’ Aan het einde van de dag helpt dat je om beter in slaap te vallen. ‘En een druppeltje lavendelolie op het kussen wil ook nog wel eens wonderen doen.’

Voor Marry’s huis in Beekbergen groeit momenteel een paddenstoel met ontgiftende werking, een eikhaas van zestig centimter breed en dertig centimeter hoog. Een maitake, die staat bekend om haar ontgiftende werking in de natuur. ‘Ik zeg altijd: het beste medicijn komt van moeder natuur. Het ligt voor je voeten om op te rapen.’

Zo’n paddenstoel kan je oogsten, drogen en weken. ‘Gedroogde kruiden verliezen vijf tot tien procent van hun werkzame stoffen, maar bljiven een rijke bron van voeding. Paddenstoelen helpen het lichaam schoon te maken en ze smaken naar het paradijs.’

Klaas Riepma vult aan: ‘In pillen worden veel stoffen toegevoegd, maar het is altijd beter om het te eten. Dan neemt je lichaam het beter op. Voeding staat op nummer 1. En meng het met een goede olie. Als het in voeding zit, neemt je lichaam het beter op.’