Enge mondbacteriën veroorzaken enge ziekten

Alles wijst erop dat een nietige mondbacterie op haar geweten heeft dat we dementie, reuma, aderverkalking dan wel kanker krijgen. De bewijzen daarvoor stapelen zich volgens de Volkskrant op. Er zijn nu serieuze plannen voor speciale tandpasta’s, vaccins en mondzorgprogramma’s.

Bacterie zinkt naar een zuurstofloze onderwereld

De boosdoener met de naam Porphyromonas gingivalis verstopt zich heel schlemielig tussen onze tanden en kiezen. Tot zo ver niets aan de hand. Maar dan gaat het tandvlees als gevolg van veroudering rond de kiezen wijken. De bacterie met de lange naam zinkt langs ons tandbeen naar beneden, samen met zijn soortgenoten. Naar een zuurstofloze onderwereld in het tandvlees, die ingewijden een ‘pocket’ noemen.
Daar, eenmaal zonder zuurstof, raakt de bacterie pas goed op dreef. “Het broeit er, er zitten bloedresten, het is er warm”, schetst hoogleraar parodontologie Bruno Loos van het universitair tandheelkundig centrum ACTA in Amsterdam. “Hij vindt het daar hartstikke leuk. Zonder zuurstof vermenigvuldigt hij zich als een idioot”, zegt Jan Maarten van Dijl, hoogleraar medische microbiologie in Groningen.

Sporen van bacterie gevonden in gewrichten

Hoe de bacterie in het lichaam toeslaat, is onduidelijk. Feit is dat sporen van zijn aanwezigheid worden aangetroffen in reumatische gewrichten, in plaques van hartpatiënten en recenter zelfs in dementerende breinen en bepaalde kankers. De opwinding daarover in wetenschappelijke kring neemt toe.

Aanwijzingen dat tandvleesontsteking een rol speelt bij ouderdomsziekten als dementie en hart- en vaatziekten zijn er al langer. Al decennia is bekend dat aandoeningen als alzheimer, reumatoïde artritis en ouderdomsdiabetes niet alleen vaker voorkomen, maar ook ernstiger verlopen bij mensen met tandvleesontstekingen.

Iedere huisarts wist van risico ontstekingen in ’t gebit

De Soester fysiotherapeut Henny Solleveld waarschuwt daar al heel lang voor. Hij wijst vooral verborgen ontstekingen in het gebit aan als wortel van het kwaad. Voor de Tweede Wereldoorlog wist vrijwel elke huisarts van het risico van ontstekingen in het gebit. Patiënten met reumatische klachten werden eerst in de mond gekeken. Het gebeurde dat de klachten verdwenen na het trekken van een rotte kies. Na de oorlog verdween deze kennis door de opkomst van de tandarts.

Wetenschappers begrijpen steeds beter hoe het verband tussen mondontstekingen en ziekte precies in elkaar steekt. En wat men vindt, wijst opvallend vaak die ene kant op: naar mondbacteriën die de boel ontregelen.

Lichaam verandert in slagveld

Zag men aandoeningen als Alzheimer en reuma tot dusver vooral als plaatselijke defecten van het lichaam, het lijkt er steeds meer op dat het ‘systeemziekten’ zijn, kwalen die ontstaan als ons lijf wordt aangevallen door bacteriën. Een bijeffect van een lichaam dat verandert in een slagveld, als het zich kapot vecht tegen indringers zoals P. gingivalis.

Niet dat de rest er niet meer toe doet.”‘Voeding, gedrag, leefstijl, erfelijke aanleg: het speelt allemaal een rol”, benadrukt Van Dijl.”‘Maar we beginnen te beseffen dat er ook een microbiële component in het spel is. Bij opvallend veel vervelende ziekten is Porphyromonas gingivalis aanwezig. Hij zet bepaalde zaken op scherp.”

Alzheimer hogelijk helemaal niet door plaques veroorzaakt

Neem de ziekte van Alzheimer. Tot voor kort gingen wetenschappers ervan uit dat alzheimer wordt veroorzaakt door aankoekende eiwitplaques in de hersenen. Maar die aanname staat op losse schroeven. De verdenkingen gaan nu veel meer naar Porphyromonas gingivalis uit.

Of neem reumatoïde artritis, de pijnlijke ontstekingsziekte waaraan ongeveer een op de negen Nederlanders lijdt. Bekend was al dat tandvleesontsteking de kans op de aandoening ongeveer verdubbelt, vertelt Van Dijl.

Bovendien blijken reumapatiënten onderdelen van de bacterie in hun ontstoken gewrichten te hebben. “Het zijn allemaal nog associaties, geen bewezen oorzakelijke verbanden”, waarschuwt Van Dijl. “Maar het zou kunnen dat de ziekte in sommige gevallen in de mond begint.”

Niet alleen gekende bacterie bestrijden

Niet iedereen is overtuigd. Onder het tandvlees zitten ook grote aantallen andere bacteriën, mogelijk met net zo veel ziekmakende eigenschappen. Alleen kun je die niet kweken.

Niet verstandig dus om alleen Porphyromonas gingivalis weg te halen, vindt Bruno Loos van het Amsterdamse kennisinstituut Acta. Wie weet wat je ervoor terugkrijgt. “Het zou best kunnen dat als je een vaccin inzet tegen P. gingivalis, een andere bacterie daarvan profiteert en tot bloei komt.”

Is er geen enkel kruid tegen de microben gewassen? Toch wel. “Je kunt bijvoorbeeld regelmatig naar de tandarts en de mondhygiënist gaan”, zegt Van Dijl. “Dat zou ik sowieso iedereen aanraden.”

Bloedend tandvlees niet normaal

Een onmodieus advies, beseffen ze ook bij het Acta. Tandartsbezoek is immers niet erg populair, en kost tijd en geld. En omdat ontstoken tandvlees nauwelijks pijn doet, valt de ontsteking niet erg op en stellen mensen behandeling uit. “We moeten echt eens af van het bakerpraatje dat bloedend tandvlees normaal zou zijn”, zegt Loos. “Dat is het niet.”

Proeven waarbij men patiënten een grondige mondbehandeling geeft, bieden intussen opvallende resultaten. In Engeland liet een team onder leiding van hoogleraar tandheelkunde Francesco d’Aiuto 264 diabetespatiënten intensieve of gewone mondzorg ondergaan bij de tandarts en de mondhygiënist. Onlangs maakte hij de resultaten bekend: de intensief behandelde patiënten hadden gezondere bloedwaarden gekregen, de gewoon behandelde patiënten waren iets achteruitgegaan.

Poetsen, flossen, stoken

Bij een Britse studie van enkele jaren terug volgden wetenschappers zestig alzheimerpatiënten. Ze zagen dat de patiënten met parodontitis in een halfjaar tijd liefst zes keer zo snel aftakelden.

En voorkomen is beter dan genezen. Poetsen, flossen, stoken! Ook hier staat de wetenschap niet stil. Er wordt hard gewerkt aan een tandpasta die als een soort Yakult voor de mond is, dus die de flora in de mond stuurt.

Colgate bracht enkele jaren geleden een tandpasta op de markt met het aminozuur arginine erin. Sommige soorten mondbacteriën, die de zuurgraad verbeteren, zijn er gek op. Met als gevolg: meer ‘gunstige’ bacteriën, minder zuur – en minder aantasting van tanden en kiezen.

Zwangerschapsvergiftiging

Bij ernstige ontstekingen tast P. gingivalis de baarmoederwand aan. Met als gevolg dat de bloedsomloop in de placenta verstoord raakt en de ongeboren baby niet meer goed wordt gevoed en zijn afval minder goed kwijt kan. Tandvleesontsteking is overigens een erkende risicofactor voor vroeggeboorte.

Kanker

Bij onder meer vroege mond-, slokdarm-, maag- en alvleesklierkanker wordt de bacterie met enige regelmaat aangetroffen. Bovendien lijkt de bacterie alvleesklierkankers ongrijpbaarder te maken voor chemotherapie, noteerde een deels Amsterdams team in een literatuuroverzicht.

Parkinson

De mondbacterie P. gingivalis en zijn enzymen zitten vaak in het bloed van parkinsonpatiënten, onthulden Zuid-Afrikaanse onderzoekers vorige maand. Tijd om ook deze hersenziekte te gaan bezien als een ontstekingsziekte, bepleit het team dat de ontdekking deed.

Maculadegeneratie

60-plussers met tandvleesontsteking hebben ongeveer twee keer zoveel kans op deze oogziekte, waarbij het midden van het gezichtsveld vaag wordt. Toeval? Misschien. Amerikaanse oogartsen die vorig jaar de ogen van proefmuizen besmetten met P. gingivalis, zagen in elk geval dat de dieren maculatiedegeneratie kregen.

Diabetes type 2

Het verband tussen ouderdomssuiker en mondontsteking is nog volop in onderzoek. Wel zijn er bij patiënten sporen van mondbacteriën aangetroffen in de lever en de alvleesklier, weefsels die alles met de ziekte te maken hebben. En muizen die gevoerd worden met P. gingivalis krijgen behalve aderverkalking, reuma en alzheimer vaak ook diabetes.

EN ROKEN DAN?

Algemeen bekend: ongezond eten, roken, drinken en weinig bewegen vergroten de kans op ouderdomsziekten. Geen bacterie te bekennen, toch? Mis. Zo wijzen aanhangers van de ‘mondontstekingstheorie’ erop dat slechte leefgewoonten het lichaam niet alleen op allerlei manieren beschadigen, maar ook de bacteriën helpen: drinken, roken en ongezond eten verzwakken bijvoorbeeld het gebit, zodat mondbacillen gemakkelijker het lichaam in kunnen.

Intrigerend is ook het verband met ijzer. Dat element neemt toe in het bloed bij het eten van overmatig rood vlees, suiker en te weinig groenten en fruit, én staat erom bekend dat het dommelende bacteriën kan activeren. Zo kan een voedingspatroon met te veel rood vlees en suiker en te weinig groenten en fruit bijdragen aan ziekte, betoogt de Britse biochemicus Douglas Kell in zijn vorig jaar gepubliceerde ‘ijzer-ontregelingstheorie’.