Vrije radicalen veroorzaken oxidatieve stress. In grote hoeveelheden kunnen ze het erfgoed in cellen beschadigen met ziekten als kanker tot gevolg. In kleine hoeveelheden zijn ze juist nodig om beschadigingen van het DNA te voorkomen. Dat demonstreert recent onderzoek in proefdieren.
Reactieve zuurstofcomponenten heten ze voluit, beter bekend als zuurstofradicalen of onder de Engelse afkorting ROS (reactive oxygen species). We zijn geneigd ze als schadelijk te ervaren en daar zijn goede redenen voor. Zuurstofradicalen ontstaan onder meer door giftige stoffen in het milieu, roken, alcohol en straling.
Hun agressieve eigenschappen zijn ook nuttig. Immuuncellen kunnen grote hoeveelheden zuurstofradicalen produceren. Met behulp van waterstofperoxide bijvoorbeeld maken ze ziekteverwekkers onschadelijk. Bij de productie van energie door de mitochondriën ontstaat ook ROS – wat sommigen graag doet geloven dat sporten niet gezond kan zijn.
DNA Schade
In kleine hoeveelheden functioneren zuurstofradicalen binnen lichaamscellen als signaalstof. Onder meer bij het remmen van ontstekingsreacties. Onderzoekers van onder meer de Goethe universiteit (Frankfurt) en Cambridge testten de hypothese dat waterstofperoxide een rol speelt bij het signaleren van DNA-schade in de celkern.
Ze schakelden bij muizen het vermogen uit om een enzym (Nox4) aan te maken dat in bijna alle lichaamscellen kleine hoeveelheden waterstofperoxide produceert. Vervolgens stelden ze de muizen bloot aan kankerverwekkende stoffen. De kans dat deze muizen tumoren ontwikkelden was twee keer zo groot vergeleken met de controlegroep. Het feit dat de tumoren op verschillende plaatsen ontstonden, van de huid tot de dikke darm, doet vermoeden dat het enzym van fundamenteel belang is voor de ordehandhaving binnen cellen.
‘Als het enzym er niet is en als gevolg daarvan ook geen waterstofperoxide, herkennen de cellen DNA-schade niet meer’, vat onderzoeksleider professor Katrin Schröder het onderzoek op de website van de Goethe universiteit samen. ‘Mutaties stapelen zich op en beschadigde cellen blijven zich delen. Soms zeer snel en ongecontroleerd, wat uiteindelijk leidt tot de ontwikkeling van tumoren.’
Antioxidanten
Alle details over de opeenvolgende gebeurtenissen in de cellen, de signaaleiwitten die daar een rol bij spelen en de manieren waarop dat onderzocht is, verschijnen in vakblak PNAS en zijn voor de liefhebber kosteloos na te lezen. In de inleiding van het artikel wijzen de auteurs op de bijdrage van ROS aan veroudering en het ontstaan van kanker. En op een enkele onderzoeken waarbij de toediening van antioxidanten – die vrije radicalen ‘afvangen’ – niet tegen kanker beschermden.
Genoemd worden (in Uitzicht vaker besproken) onderzoeken zoals de HOPE-Trial met vitamine E en de CARET trial met betacaroteen en vitamine A. Ook de ATBC (vitamine E of betacaroteen) trial uit 1995 wordt genoemd. Die liet geen bescherming zien tegen longkanker bij mannelijke rokers en suggereerde zelfs extra risico. Recenter is de Select-trial uit 2011 die suggereert dat suppletie met vitamine E de kans op prostaatkanker onder gezonde mannen vergroot en een studie uit 2014 die toonde dat suppletie met N-acetylcysteïne en vitamine E de progressie van bestaande longtumoren in K-Ras en B-Raf gemuteerde muizen versnelde.
De auteurs concluderen dat hun bevindingen ‘klinische data ondersteunen die deels verklaren dat antioxidanten niet tegen kanker beschermen en onder bepaalde condities zelfs schaden.’
Deze review over ROS in kankertherapie verscheen vorig jaar in Nature Experimental & Molucular Medicine.
“mouse” by Brian_Kellett is licensed under CC BY-NC-SA 2.0
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
