De 80 nieuwste kankermedicijnen kochten bij uitgezaaide kanker nauwelijks tijd

Nederlandse patiënten met uitgezaaide kanker boekten de afgelopen dertig jaar gemiddeld genomen slechts een zeer beperkte overlevingswinst. Ondanks het feit dat er in deze periode meer dan tachtig nieuwe kankermedicijnen voor vergoeding in aanmerking kwamen. ‘Uitgezaaide kanker blijft nog altijd een zeer dodelijke ziekte’, concluderen onderzoekers van onder meer het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).

In Journal of the National Cancer Institute pleiten ze voor betere behandelopties, betere preventieve maatregelen en vroegere diagnose om het aantal patiënten met uitzaaiingen te verminderen

Voor hun analyse gebruikten de onderzoekers de gegevens van bijna twee miljoen patiënten die tussen 1989 en 2019 in de database van de Nederlandse Kankerregistratie zijn opgenomen. Hun lotgevallen zijn verwerkt tot en met 31 januari 2021. Doel was de verandering in overleving in kaart te brengen van patiënten met vaste tumoren bij wie al bij de eerste diagnose uitzaaiingen – metastasen – waren vastgesteld. Deze uitkomsten brachten ze in verband met het aantal medicijnen dat voor de betreffende kankertypen in Nederland op de markt kwam.

GIST

Bij de meeste uitgezaaide kankers verbeterde de 5-jaarsoverleving nauwelijks of niet. De grootste uitzonderingen daarop betreft patiënten met uitgezaaide gastro-instestinale stromale tumoren (in de tabel hieronder terug te vinden als GIST). Vroeger leefde slechts acht procent van hen nog vijf jaar na de diagnose, tegenwoordig ligt dat percentage op 54. Andere uitgezaaide kankers waarbij de 5-jaarsoverleving duidelijk verbeterde zijn neuro-endocrine tumoren (NET), melanoom, borst-, schildklier-, teelbal- en prostaatkanker.

In hoeverre deze winsten te danken zijn aan nieuwe medicijnen is ongewis. ‘De interpretatie van overlevingstrends over meerdere decennia is complex’, schrijven de auteurs, ‘omdat daarvoor verschillende factoren verantwoordelijk zijn.’ Ze noemen daarbij niet de vroege opsporing als gevolg van bevolkingsonderzoeken en een groter bewustzijn onder de bevolking, maar onder andere wel de betere beeldvormende technieken en veranderingen in de wijze waarop tumoren worden ingedeeld.

‘Hoewel de introductie van nieuwe medicijnen waarschijnlijk bijdroeg aan sommige van de waargenomen overlevingstoenames, bleken ze niet samen te hangen met het aantal nieuwe medicijnen dat werd goedgekeurd.’ Zo kwamen er tegen longkanker negentien nieuwe medicijnen op de markt, terwijl de overleving slechts marginaal toenam.

Aan de andere kant verbeterde de 5-jaarsoverleving van uitgezaaide zaadbalkanker van 66 naar 84 procent, zonder dat daar een nieuw medicijn aan te pas kwam.

Aan de spectaculaire verbetering bij GIST heeft volgens de auteurs één van de drie nieuwe medicijnen (namelijk de tyrosine kinase remmer imatinib uit 2002) een grote bijdrage geleverd. En over de zeventien medicijnen tegen borstkanker schrijven ze: ‘We achten het plausibel dat verschillende daarvan verantwoordelijk zijn voor sommige van de geobserveerde verbeteringen in de 5-jaarsoverleving.’

Stijgende prijzen

Op de eigen website verwijst het IKNL naar hun rapport ‘Uitgezaaide kanker in beeld’ uit 2020. Daar staat in dat bij een op de vijf patiënten de kanker bij de diagnose al is uitgezaaid. De helft van deze mensen overlijdt binnen zes maanden na de diagnose. ‘Dat is maar één maand langer dan tien jaar geleden.’

Over hun nieuwste publicatie schrijft het IKNL dat ze hebben ‘gekeken naar algemene trends en ontwikkelingen, en niet naar een directe relatie tussen geneesmiddelen en uitkomsten’. Mede-auteur professor Sabine Siesling wijst er op dat niet alle behandelingen in de eerste plaats op levensverlenging gericht zijn. Soms gaat het om vermindering van klachten.

Om effectiviteit van medicijnen te beoordelen is bovendien een ander type studie nodig. Toch wijzen de resultaten wel in een bepaalde richting. Siesling: ‘Deze historische data geven aan dat de resultaten uit klinische trials, in de dagelijkse praktijk niet altijd gehaald worden.’

Onderzoek naar de effectiviteit van nieuwe medicijnen in de dagelijkse praktijk is volgens Siesling gaande. ‘Gezien de stijgende prijzen van nieuwe geneesmiddelen is het belangrijk dat daarnaast ook gekeken wordt naar de kosteneffectiviteit. De beperkte overleving onderstreept daarnaast het belang van goede zorg in de palliatieve fase.’

Foto boven: Wikimedia