Toponderzoeker René Bernards van het Amsterdamse Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis (AvL) ontwikkelde samen met zijn collega’s een middel dat ervoor zorgt dat tumorcellen zichzelf om zeep helpen. Samen zijn ze een grote farmaceut te slim af.
Het verhaal, afgedrukt in de Volkskrant, begint met de ontdekking van Bernards dat met resistente melanoomcellen iets bijzonders aan de hand is. De concentratie zuurstofradicalen (die dna-schade veroorzaken) is fors verhoogd. Zou er een middel zijn, vraagt Bernards zich af, waarmee die concentratie zo kan worden opgehoogd dat de tumorcel zichzelf om zeep helpt? Samen met zijn collega Jan Schellens gaat hij op zoek naar een medicijn dat het aantal zuurstofradicalen in cellen fors doet toenemen. Zo komen ze uit bij Vorinostat.
1.500 euro in plaats van 100.000
Zelf vinden ze het een spannend jongensboekverhaal, zegt Jan Schellens. Een verhaal over een brutaal Nederlands ziekenhuis dat een grote farmaceut te slim af is. En daarmee een voorloper wil zijn bij het ontwikkelen van goedkopere geneesmiddelen.
Wat je in je eigen lab hebt ontdekt en wat met publiek geld is betaald, moet je niet verpatsen aan de farmaceut met de dikste portemonnee, daar komt het op neer. Vorig jaar publiceerden de twee in vakblad Cell een kritisch stuk over de torenhoge prijs van nieuwe kankergeneesmiddelen. Veel van die geneesmiddelen zijn ooit ontwikkeld door academische wetenschappers, die hun vinding hebben doorverkocht aan farmaceuten. Maar daarmee verdwijnt ook hun zeggenschap over hun ontdekking. Voor een medicijn kunnen farmaceuten vervolgens vragen wat ze willen. Dat moet veranderen, vinden ze bij het Antoni van Leeuwenhoek: de kennis van wetenschappers moet worden verkocht aan een partij die er verantwoord mee omspringt. Als academische centra nu eens hun verantwoordelijkheid namen, schreven ze in Cell, en de verlokkingen weerstaan om hun ontdekkingen aan de hoogste bieder te verkopen? Zelf geven ze nu het goede voorbeeld.
De sleutel in hun aanpak is Vorinostat, een middel tegen lymfeklierkanker. Dat medicijn is in Europa niet geregistreerd, maar in de Verenigde Staten al jaren op de markt. Probleem: farmaceut Merck heeft het alleenrecht op gebruik van dat medicijn bij lymfeklierkanker en vraagt daarvoor een hoofdprijs, omgerekend zo’n 100 duizend euro per patiënt per jaar. Schellens en Bernards ontdekken samen met ziekenhuisapotheker Jos Beijnen iets opmerkelijks: de farmaceut mag dan nog steeds het exclusieve recht hebben op het gebruik, het patent op de werkzame stof in het kankermedicijn is in 2015 verlopen. Daardoor is namaken toegestaan, mits ze het middel gebruiken voor ándere vormen van kanker. De gebruiksaanwijzing is voor handen: de chemische samenstelling van het medicijn staat in het openbare dossier van de farmaceut.
Apotheker Beijnen gaat aan de slag en maakt een preparaat dat 1.500 euro per patiënt per jaar kost, waar farmaceut Merck bijna 70 keer zoveel verlangt.
Resistente cellen blazen zichzelf op
Schellens geeft het zelfgemaakte medicijn aan vijf patiënten met een resistente vorm van melanoom. De verwachtingen uit het lab blijken uit te komen. De resistente cellen blazen zichzelf op. Die gunstige resultaten zijn vorige week gepubliceerd in Cell.
De komende tijd moet worden aangetoond dat patiënten er ook langer door leven, zegt Schellens. Voor dat onderzoek is geld beschikbaar gesteld door het Oncode Instituut, een samenwerkingsverband van Nederlandse kankeronderzoekers.
Als de resultaten van het vervolgonderzoek gunstig zijn, volgt een stap die voor onderzoekers hoogst ongebruikelijk is: zelf het middel als medicijn laten registreren, voor patiënten met een resistente vorm van melanoom. Daarvoor is een laatste onderzoek nodig, bij zo’n 150 patiënten en dat kost 5 tot 10 miljoen euro, kosten die normaal gesproken voor een onderzoeksinstelling niet zijn op te brengen. Qameleon Therapeutics zoekt daarom nu, met hulp van de ING Bank, een groep ethische investeerders, die geld beleggen in sociaal verantwoorde projecten.
In het AvL staat nu een tweede medicijn op de nominatie om te worden nagemaakt: een Japans kankermiddel dat wegens tegenvallende resultaten niet eens een naam heeft gekregen en waarvan het patent ook is verlopen.
Beeld: avl.nl
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
