Anti-kankerdiëten niet langer een vaag idee

Het is vaak lastig vol te houden en er is nog een berg onderzoek nodig, maar er komt steeds meer onderbouwing voor het nut van speciale diëten bij kanker. Science Magazine maakte een rondje langs de wetenschappelijke velden en deed daarbij ook Leiden aan.

Actuele aanleiding voor het wetenschappelijk magazine om het thema in een lang artikel ter tafel te brengen, zijn twee klinische onderzoeken die voor dit voorjaar in New York op de agenda staan. De haalbaarheidsstudie die op dit moment loopt, lijkt geen roet in het eten te gooien. Alle veertig vrouwen met baarmoederkanker consumeren trouw de koolhydraatarme maaltijden die ze thuisbezorgd krijgen en vertonen de gewenste metabole veranderingen.

Doel van het dieet is hun lichaam in een ketogene toestand te krijgen waarin een medicijn dat in het verleden faalde, nu wel succes kan hebben. Het gaat om een ‘checkpoint inhibitor’ die een bepaald groeipad van de tumorcellen zou moeten blokkeren. In de praktijk gebeurt dat niet, omdat het medicijn als bijwerking heeft dat het de glucosewaarden in het bloed verhoogt, vermoedt Lewin Cantley die het groeipad decennia geleden ontdekte. Een ketogeen dieet met geforceerde lage glucosewaarden zou tumoren alsnog gevoelig kunnen maken voor het medicijn. Eerder toonde een dierstudie aan dat die tactiek kan werken.

Vasten

In muizen met kanker is sinds 2010 veelvuldig aangetoond dat dieetaanpassingen de werking van medicatie kan versterken. ‘De effecten daarvan zijn veelal van dezelfde orde van grootte als van de medicijnen die we aan patiënten geven’, zegt Matthew Vander Heiden van het Koch Institute voor Integratief Kankeronderzoek aan het Massachusetts Institute for Technology (MIT). ‘Dat is nogal wat als je er over nadenkt.’

Hij zou zomaar kunnen doelen op een studie waar MMV.nl vorig jaar enthousiast over berichtte. Daar bleek intraveneuze vitamine C net zo effectief als chemotherapie in KRAS-gemuteerde tumoren, mits de muizen vastten. Normaal gesproken beschermen tumoren met deze mutatie zich tegen vitamine C met behulp van een ijzerbindende proteïne. In vastende toestand bleken ze daar niet meer toe in staat.

Dat onderzoek kwam uit de koker van Valter Longo. Science Magazine geeft ruim aandacht aan de biochemicus die met zijn pionierswerk in Los Angeles en Milaan vasten als complementaire behandeling bij het grote publiek op de kaart zette. Zo komt ook de Leidse DIRECT-studie aan bod. Bij de publicatie van de resultaten vorig jaar, bracht Uitzicht een interview met onderzoekster Stephanie de Groot en richtte daarbij de aandacht op het hoopgevende nieuws. Namelijk dat bij borstkanker die niet HER2-gemuteerd is, vasten voorafgaand aan de chemotherapie kleinere tumoren tot gevolg had.

Science Magazine wijst op het teleurstellende feit dat het Leidse onderzoek niet kon aantonen of calorierestrictie gezonde weefsels inderdaad beschermt tegen toxische schade door chemobehandelingen, zoals de dierstudies suggereren. Dat kwam door een gebrek aan data. Slechts één op vijf deelnemers hield het voedingsregime gedurende alle acht chemokuren vol.

Longo heeft bij de US National Cancer Institute een aanvraag ingediend voor twaalf miljoen dollar. Daarmee wil hij een klinische studie financieren met 460 borstkankerpatiënten in elf ziekenhuizen.

Proteïnen

Een derde route die het tijdschrift noemt om via voeding tumoren dwars te zitten, loopt via aminozuren. Serine en glycine bijvoorbeeld. Dit zijn niet-essentiële aminozuren. Wat betekent dat het lichaam deze zelf kan maken. Maar tumoren die het P53-gen missen die kunnen dat niet. In dieronderzoek bleek dat darmtumoren zonder P53-gen ernstig leden onder chemo en bestraling als de twee aminozuren uit het dieet werden geschrapt.

Dergelijke mechanismen zijn ook waargenomen bij andere aminozuren. Beperking van methionine, dat wel een essentieel aminozuur is, versterkte het effect van bestraling en chemo in muizen met darmkanker en sarcomen. Werd asparagine – waarvan veel in asperges zit – uit het dieet van muizen met borstkanker verwijderd, lieten deze minder uitzaaiingen zien.

Uit de box, maar in de mode

Een deel van de onderzoekers die in het artikel opgevoerd worden, moet het hebben van private investeerders. ‘Het is nogal uit de box’, zegt de medeoprichter van een bedrijf dat chemotherapie gaat combineren met speciaal geformuleerde voeding. Dat zou snel kunnen veranderen als twee klinische trials die het bedrijf in de planning heeft succesvol zullen blijken.

De wetenschap over mogelijke interacties tussen nutriënten en reactiepaden in kankercellen staat nog in de kinderschoenen. Maar het idee spreekt veel patiënten aan, signaleert Vander Heiden. ‘Mensen hebben het gevoel dat voeding iets is dat ze kunnen controleren’, zegt hij en waarschuwt voor ondeskundige toepassing van ketogene diëten. Om dat veilig te doen ‘moet je echt begrijpen hoe en waar het werkt’.

Een van de geïnterviewden verwacht dat de wetenschap zich op dit gebied de komende jaren stukje bij beetje zal ontwikkelen. Laurence Zitvogel is optimistischer. Kanker met een dieet bestrijden is volgens de Franse immunoloog ‘niet langer een vaag idee’. Het veld staat aan het begin ‘van een nieuw tijdperk waarin mensen echt serieus rekening gaan houden met voeding. De tijd is rijp.’

“Anti Cancer” by MEDUSA JEWELLERY is licensed under CC BY-ND 2.0