Afwijkende hormoonspiegels in zwangere cosmeticagebruikers

Zwangere vrouwen die de meeste producten voor persoonlijke verzorging gebruikten, hadden minder geslachtshormonen in hun bloed dan vrouwen die minder van deze producten gebruikten. Geslachtshormonen hebben een belangrijke functie bij het in stand houden van de zwangerschap en de ontwikkeling van de foetus.

Verstoring van deze hormoonspiegels kunnen bijdragen aan nadelige uitkomsten voor de foetus zoals groeiachterstand, vroeggeboorte of een laag geboortegewicht. De gevolgen kunnen zich uittrekken tot ver voorbij de geboorte, zegt Zorimar Rivera-Núñez van de Rutgers University in New Yersey, VS. ‘Inclusief veranderingen in de groei tijdens de baby- en kindertijd, ontwikkeling van de puberteit en het kan ook invloed hebben op de ontwikkeling van hormoongevoelige kankers zoals borst-, baarmoeder- en eierstokkanker.’

Rivera-Núñez is eerste auteurs van een studie, die deze week verschijnt vakblad Environmental Research. De onderzoekers namen bloedmonsters af van 1.070 zwangere vrouwen die deelnemen aan de Puorto Rico PROTECT cohort. Een prospectieve studie die is opgezet om de invloed van milieufactoren op zwangere vrouwen en hun kinderen te onderzoeken.

Haarverzorgingsproducten

Tijdens twee bezoeken werd bloed afgenomen en beantwoordden de deelnemers vragen over hun gebruik van persoonlijke verzorgingsproducten. In dit onderzoek werd alleen een verband aangetoond bij haarverzorgingsproducten, zoals haarconditioners, haarverstevigers, kleur- en bleekspoelingen. Vrouwen die er het meeste van gebruikten hadden lagere serumwaarden voor progestoron, testosteron en Oestiol, een oestrogeen dat zich alleen bij zwangerschap vormt.

Het gebruik van persoonlijke verzorgingsproducten nam toe met leeftijd, gezinsinkomen en opleidingsniveau. Hoewel niet alle producten in verband stonden met lagere hormoonspiegels, denken de onderzoeker toch dat het verzamelen van informatie over het gebruik van persoonlijke verzorgingsproducten een bruikbare aanvulling naast laboratoriumdata.

‘Het kost weinig en kan een indicatie zijn voor blootstelling aan verschillende klassen chemicaliën. Inclusief chemicaliën die misschien niet op de etiketten staan en/of niet getest zijn op hun vermogen endocriene processen te verstoren.’

PCP’s

Met de term PCP-gerelateerde chemicaliën gooien de onderzoekers grote groepen chemische verbindingen uit persoonlijke verzorgingsproducten (Personel Care Products) op een hoop. Dan gaat het om ftalaten, bisfenolen en parabenen. Apart genoemd is triclosan, een stof tegen bacteriën en schimmels. Omdat het ook een lichte aromatische geur heeft, is het bijzonder populair bij producten van zeep, scheerschuim, make-up, aftershave en deodorant. In tandpasta wordt het niet meer gebruikt. Wel in (bed)textiel, tapijten, schoenen en verder alles wat een conserveermiddel en geurbestrijder kan gebruiken.

Een andere stof die de auteurs noemen is dioxaan. In de papier- en textielindustrie in gebruik als oplosmiddel, als schuimmiddel in bij de productie van polymeren en bij de productie van shampoo en andere cosmetische stoffen. Daarnaast krijgen de pigmenten en toxische metalen een aparte vermelding. Onder de vrouwen in Puorte Rico hing het gebruik van haarproducten samen met verlaagde hormoonspiegels. Daarmee zijn er nog geen nadelige effecten bewezen op de gezondheid van moeder en kind. ‘Aanvullend onderzoek moet ingaan op de impact van de chemicaliën in deze producten in zwangere vrouwen’, zegt Rivera-Núñez.

Voorzorgsprincipe

Hard en direct bewijs dat PCP’s geboorteafwijkingen en vroeggeboorten veroorzaken is er dus niet; laat staan voor nadelige effecten later in het leven. Zorgen over het gebruikt bestaan echter al heel lang. Binnen Europa verbinden landen verschillende conclusies aan het bestaande bewijs, liet Zembla al in 2013 zien. In de uitzending, die niet meer online staat, besteed de redactie aandacht aan een publiekscampagne van de Deense overheid die zwangere vrouwen waarschuwt tegen hormoonverstorende stoffen, onder meer in PCP’s. Ook Frankrijk, België en Zweden hanteren bij dit thema het voorzorgsprincipe.

De Nederlandse overheid zag in 2013 geen aanleiding te waarschuwen tegen producten met hormoonverstorende stoffen tijdens de zwangerschap. De vervolguitzending over dit onderwerp uit 2015 staat ook niet meer online. Uit de transcriptie die wel beschikbaar is wordt de lijn snel duidelijk. Wetenschappers die zich zorgen maken, overheden die onvoldoende aanleiding zien hard in te grijpen. Of om, zoals Denenmarken doet, zwangere vrouwen apart te waarschuwen.

Uiteindelijke zette Zembla een vertaling op haar website van de Deense folder. Daarin waarschuwt de Deense gezondheidsautoriteiten zwangere vrouwen klip en klaar voor de gevaren van hormoonverstorende en andere chemicaliën. ‘Je zal het risico op het ontwikkelen van allergieën verminderen als je bezuinigt op parfum en haarverf vermijd’, heet het daar. ‘Daarnaast kun je overwegen je totale gebruik van cosmetica, lotions en andere hygiënische producten te vermijden.’

Rapport Stichting Tegengif

Tros Radar besteedde vorig jaar aandacht aan een rapport van Stichting Tegengif. Deze onderzocht meer dan honderd populaire PCP’s en trof in zestig procent daarvan minstens één hormoonverstorende stof aan. In de uitzending vertelt toxicoloog Majorie van Duursen dat de effecten ervan zich vaak pas later in het leven voordoen. ‘Dus dat betekent als je moet leren, of als je kinderen wil krijgen.’

RIVM

De Nederlandse autoriteiten zijn nog altijd van mening dat duidelijke waarschuwingen aan het adres van zwangere vrouwen onnodig zijn. Op de vraag ‘Kunnen hormoonverstorende stoffen mogelijk schadelijk zijn voor mijn (ongeboren) kind?’ antwoordt het RIVM dat er een risico bestaat ‘als jij tijdens de zwangerschap of je kind na de geboorte te veel binnenkrijgt van één of meerdere hormoonverstorende stoffen’. Welke stoffen dat zijn en hoe die vermijden staat in de volgende alinea.

‘Dat is moeilijk te zeggen, omdat we van veel stoffen nog te weinig weten’, wat komt omdat ‘het testen van eigenschappen van stoffen ingewikkeld is en veel tijd kost.’ In afwachting daarvan adviseert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu: ‘Alles met mate.’ Over hormoonverstorende stoffen in voedsel heeft het instituut geen concrete tips. Voor het gebruik van consumentenproducten wel: ‘Gebruik consumentenproducten volgens de gebruiksaanwijzing’ en ‘Vermijd situaties waarin je langdurig dezelde stoffen binnen kunt krijgen, zoals het schoonmaken of schilderen van grote oppervlakten.’

Waarzitwatin.nl

In lijn daarmee adviseert de voorlichtingswebsite waarzitwatin.nl dat ‘je de meeste producten gewoon veilig kunt blijven gebruiken’, tijdens de zwangerschap. ‘Het is wel verstandig op zoek te gaan naar eerlijke en betrouwbare informatie.’ Tenzij anti-muggenmiddel, anti-tekenmiddel en nagelremover tot PCP’s gerekend kunnen worden, noemt deze site geen verdachte producten.

Ook via de categorie ‘stoffen’ komen verstandige zwangeren die eerlijke en betrouwbare informatie zoeken niet uit bij PCP’s. De informatie achter ‘hormoonverstorende stoffen’ herhaalt grotendeels de informatie die het RIVM hierover deelt.

Foto Erika Cristina