Hormoonverstoorders in buitenlandse groente en fruit

Wie het altijd al dacht, vindt in dagblad Trouw van vandaag zijn gelijk. De krant meldt na grondig onderzoek dat groente en fruit uit zuidelijke en verre landen onverantwoord veel foute stoffen bevatten. Om precies te zijn: In die vruchten zitten opvallend vaak stoffen die de hormoonbalans bij mensen kunnen verstoren.

Trouw bekeek ruim drieduizend metingen van voedselwaakhond NVWA om na te gaan of groenten en fruit ‘schoon’ zijn. Niet dus. In bijna één op de vijf producten die de Nederlandse voedsel- en warenautoriteit controleerde zitten resten van bestrijdingsmiddelen met hormoonverstorende stoffen. Niet alleen in de weekmakers van plastic en rubber of in parfums, verpakkingen, tandpasta en cosmetica, maar ook in de exotische peulgroente kousenband uit de Dominicaanse Republiek bevinden zich stoffen die de hormoonbalans kunnen aantasten. En zelfs in twee van de vijf zoete kersen van Nederlandse bodem en in de oer-Hollandse komkommer.

Nederlandse telers scoren niet slecht

Over de hele linie scoren Nederlandse telers niet heel slecht. Van de 598 monsters die de NVWA bekeek, was er in 2017 slechts in 4 procent sprake van de aanwezigheid van hormoonverstorende stoffen. De pijn zit vooral bij de import.

Dit blijkt uit analyse van monsters die de NVWA nam van groenten en fruit die in winkels worden verkocht. In 2017 trok ‘s lands voedselcontroleur 3277 monsters van groenten en fruit en ook van kruiden, granen, zaden, aardappelen en noten. In bijna één op de vijf monsters werden resten van bestrijdingsmiddelen met hormoonverstorende bestanddelen gevonden. Bij de kruiden was zelfs 28 procent vervuild met hormoonverstoorders. Bij groente was dat 21 procent en bij fruit 19 procent.

Top drie: Dominicaanse Republiek, Oeganda, Kenia

Vooral producten uit de Dominicaanse Republiek vallen op – ruim de helft van de producten uit dit land bevatte hormoonverstorende stoffen. Op de tweede plaatst kwam Oeganda (ook meer dan 50 procent), gevolgd door Kenia (48 procent).

Het eerste EU-land op de lijst is Spanje, op de dertiende plaats met 17 procent vervuilde producten, vooral nectarines, druiven en perziken. Italië staat op de negentiende plaats, met 8 procent vervuilde producten. Die ongunstige score van beide EU-landen is opmerkelijk, omdat er juist in Europa regels zijn voor het gebruik van pesticiden met hormoonverstorende eigenschappen. De top-20 sluit af met Suriname (8 procent).

Levensbedreigende gezondheidsproblemen

Er zijn sterke aanwijzingen dat hormoonverstorende stoffen tot ernstige en soms levensbedreigende gezondheidsproblemen leiden. Daarom mogen er sinds 2009 in Europa bij de teelt van gewassen geen bestrijdingsmiddelen worden ingezet die de hormoonhuishouding kunnen ontregelen. Dat is de theorie. De praktijk is anders, blijkt uit de analyse van de NVWA-monsters.

Juist vandaag, op de dag dat de nieuwe Europese commissaris voor voedselveiligheid Stella Kyriakides in Brussel de vijfde Europese conferentie voor duurzame landbouw opent, publiceert milieukoepel PAN Europe een rapport met harde kritiek op de handhaving van de Europese regels voor landbouwgif met hormoonverstorende stoffen.

Niet getest op hormoonverstoring

Volgens PAN (Pesticide Action Network), waarbij milieugroepen uit 28 landen zijn aangesloten (zoals Milieudefensie in Nederland), heeft de Europese Commissie sinds 2011 meer dan 180 bestrijdingsmiddelen voor een termijn van tien jaar toegelaten zonder van de fabrikanten te eisen dat ze werden getest op hormoonverstorende eigenschappen.

Sinds 2013 is in de EU bepaald dat bij aanwijzingen dat een pesticide hormoonverstorende eigenschappen heeft, internationaal vastgestelde testen moeten worden gedaan. Volgens PAN Europe weigert de Europese Commissie deze tests verplicht te stellen aan de industrie. De commissie wil de industrie niet op kosten jagen.

Succesvolle lobby industrie

In mei van dit jaar constateerde PAN (de milieukoepel) dat de industrielobby erin was geslaagd de Europese wetgeving voor landbouwgif met hormoonverstorende stoffen ernstig af te zwakken. Die conclusie trok de organisatie na het doorspitten van honderden interne documenten van de Europese Commissie, die waren opgevraagd met een beroep op de Europese openbaarheidsregels.

PAN Europe voorspelde dat door ‘de verwaterde Europese regels er uiteindelijk geen of vrijwel geen pesticiden met hormoonverstorende stoffen van de markt zullen worden gehaald’. Tien jaar geleden werd er in Brussel nog gesproken over een verbod op meer dan dertig bestrijdingsmiddelen. Het merendeel wordt nog altijd toegepast in de landbouw.

Beter biologisch

De uitkomsten van het Trouw-onderzoek naar hormoonverstoorders in voedsel verbazen coördinator chemische producten van PAN Europe Hans Muilerman niet. Volgens hem zouden kwetsbare groepen consumenten, zoals zwangere vrouwen en baby’s, nectarines, perziken, druiven, courgettes en aardbeien uit Spanje moeten mijden. Dat geldt ook voor kersen en komkommers uit Nederland, papaya’s uit Brazilië en ramboetans (een soort lychees) uit Thailand. “Wie veilig wil zijn, kan beter biologische producten kopen.”

Volgens Muilerman staat van het meest aangetroffen bestrijdingsmiddel (tebuconazool) na proefdieronderzoek vast dat het de geslachtshormonen verandert, wat leidt tot misvormingen bij nakomelingen en tot sterfte. Het middel is toegelaten tot september volgend jaar, in 2020 volgt een herbeoordeling.

De schimmelbestrijder tebuconazool wordt ook in Nederland veel gebruikt. De NVWA constateerde in 2017 dat met dit middel twee keer de huidige wettelijke grenswaarde voor hormoonverstorende stoffen werd overschreden, één keer zelfs met 1900 procent. De verkoper is hiervoor beboet, zegt de NVWA.

Vissen vervrouwelijken

Chemische bestanddelen in producten die consumenten eten, drinken of gebruiken kunnen de aanmaak van hormonen in het lichaam ontregelen. Hormonen zorgen er onder meer voor dat het lichaam niet te veel vocht vasthoudt of uitdroogt. Andere hormonen zorgen er voor dat het suikerniveau in het bloed op het juiste peil blijft.

Hormonen spelen ook een grote rol bij de eisprong en ze regelen het verloop van de zwangerschap. Bij kinderen kan hormoonverstoring tot gevolg hebben dat er niet de juiste hoeveelheid hormonen zijn op het moment dat dat nodig is. Dat kan ertoe bijdragen dat de ontwikkeling van de hersenen of andere organen, zoals de eierstokken bij meisjes, worden belemmerd.

Niet alle hormoonverstoring is ongewenst. In de anti-conceptiepil zitten stoffen die de hormonen uitschakelen die de eisprong regelen, waardoor zwangerschap kan worden voorkomen. Ongewenste effecten van hormoonverstorende stoffen in ‘de pil’ kwamen jaren geleden aan het licht door veldonderzoeken bij dieren. Vissen die zwommen in oppervlaktewater dat vermengd was met ‘gezuiverd’ rioolwater waarin resten van anticonceptiepillen zaten, bleken te vervrouwelijken.

Zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen

“Mannetjesvissen gaan veel meer op vrouwtjesvissen lijken, zelfs zo extreem dat zij zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen ontwikkelen”, aldus hoogleraar toxicologie Juliette Legler in het jongste nummer van Vetscience, magazine van de Utrechtse faculteit Diergeneeskunde.

‘