Bestaansonzekerheid: ‘Zoek hulp, overwin je schaamte’

Bestaansonzekerheid, een situatie van armoede, in tijd en/of in geld, beïnvloedt de gezondheid en het herstel bij kanker. Deskundigen wisselden kennis en ervaring uit tijdens de online sessie van de MMV-onderzoeksgroep op 11 oktober. Een wegwijzer in inspiratie, hulpregelingen en adviezen.

Lizette Veenhuizen (48), alleengaande moeder van vijf kinderen tussen de elf en 21 jaar, kwam de afgelopen vijftien jaar rond van een bijstandsuitkering. Een uitdaging, vertelt ze, want tieners zijn de hele dag bezig met eten. ‘Een groot deel van de dag was ik bezig met zoeken naar voeding die meer is dan alleen vulling.’ Wat haar daarbij hielp was tijd: ik werkte niet en had tijd om de folders van supermarkten uit te pluizen en winkels te zoeken naar aanbiedingen. Ze ontwikkelde er handigheid in en kreeg ook tips van andere mensen met weinig geld. De bulk aan verse groente en fruit krijgt ze wekelijks van een boer in de omgeving via een kortingskaart voor mensen met een laag inkomen in de stad Groningen. ‘Voor vijf dagen groente en fruit voor ons allemaal voor ongeveer 15 euro.’

‘Aan snoep geef ik geen geld uit’

‘Je wordt steeds zuiniger en gaat dingen invriezen. Het werd ongemerkt steeds leuker om ermee bezig te zijn.’ Aan snoep gaf ze geen geld uit. ‘Zo wilde ik ze niet opvoeden, en dat scheelt een hoop geld.’ In plaats van vlees en vis eet ze meer peulvruchten, een stuk goedkoper en voordeliger als je ze in verpakkingen van tien à twintig kilo inkoopt. Vlees, vis, zuivel en eieren zoveel mogelijk biologisch via een aanbieding. Bij haar hoekwoning hoort een ruime tuin met fruitbomen, bessenstruiken, kruiden en een moestuin. ‘De kinderen helpen van jongs af aan met plantjes opkweken en plukken en zijn gewend aan water en kruidenthee.’

‘Voor mijn kinderen was het normaal. Je kunt kinderen dus aanleren om goed te eten, ze zien het ook niet als iets van armoede, maar begrijpen dat het voor hun welzijn is. Vriendjes die langskwamen vroegen soms: ‘Waarom hebben jullie geen snoep en cola?’ Dan zei ik: ‘Sorry, dat vind ik geen fijne producten.’ En dan spelen ze verder. Het scheelt een hoop geld, en je kunt alsnog lekker eten.’

Armoede komt in Nederland vaker voor dan je denkt

‘Over het algemeen leeft de perceptie dat armoede in Nederland niet voorkomt’, vertelde Maaike de Vette, MMV-onderzoeker. Maar dat beeld klopt niet, vulde Inti Schutte van vereniging Humanitas aan. ‘Volgens onze cijfers hebben vijf miljoen mensen in Nederland moeite om rond te komen.’

De gevolgen zijn verschillend en veelomvattend, en er is een directe relatie met de gezondheid en het herstel bij ziekte. ‘Wanneer je moet vechten voor je bestaan, kun je je moeilijk ontwikkelen en in geval van ziekte moeilijk helen.’

Bestaansonzekerheid leidt tot een verhoogd stressniveau, legden Schutte en De Vette uit. ‘Chronische stress heeft een negatief effect op het welzijn, het beïnvloedt je algemene gezondheid, het kan leiden tot een verhoogde bloeddruk en het vermindert je herstelcapaciteit.’ De Vette: ‘Mensen met kanker die ook worstelen met financiële onzekerheid kampen met hogere niveaus van stress en angst, vertraagde behandeling en follow up, ook zijn ze minder therapietrouw en hebben ze een lagere kwaliteit van leven.

Schutte: ‘Het vergroot ook de eenzaamheid; veel mensen zonderen zich af vanwege schaamte over de beperkte middelen die men heeft.’

Gezondheid en bestaanszekerheid beïnvloedden elkaar

Bij bestaanszekerheid gaat het om bestaansrecht, voldoende tijd en beweegruimte, een goede gezondheid en een gezonde leefomgeving, en heel belangrijk: toegang tot allerlei voorzieningen. Van een dak boven je hoofd met sanitair en schoon drinkwater tot toegang tot voeding, energie en zorg en de mogelijkheid er gebruik van te maken. Maar ook, vindt De Vette: ‘Eigen regie, de vrijheid om te geloven en leven zoals je wilt.’

Gezondheid beïnvloedt de bestaanszekerheid. En andersom. Als je plotseling ziek wordt, kan je inkomen verliezen. Als je bestaan onzeker is, lijdt je gezondheid daaronder. ‘Mensen die onder de armoedegrens leven, leven gemiddeld zeven jaar korter.’ In de sessie nodigt De Vette uit om te kijken: waar zie ik verbetermogelijkheden? Hierbij kan je gebruik maken van deze website met negen gebieden die te maken hebben met kwaliteit van leven, tips Inti Schutte.

‘De rol van tijdsarmoede bij bestaanszekerheid’

Ze wijst daarbij op de definitie van gezondheid van Machteld Huber, in het kort: ‘Gezondheid is niet de afwezigheid van ziekte, maar het vermogen om met het leven om te gaan.’

Mensen die ziek zijn, hebben met inkomensverlies te maken, maar vaak ook met extra kosten: aangepaste voeding, extra energiekosten (voor verwarming en extra wassen), extra kinderopvang bij ziekte. De Vette: ‘De focus ligt vaak op de mogelijkheid om voldoende gezonde voeding te kopen, maar het is ook van belang of je tijd en energie hebt om te koken, of het haalbaar is boodschappen te doen, en zo nee, hoe je dat dan oplost.’

Tijdsarmoede is daarbij een nieuw fenomeen. ‘Wellicht heb je tijd en ruimte, maar ben je fysiek beperkt en lig je als gevolg daarvan veel op de bank.’ Het kost tijd om de juiste hulp te krijgen. Maar ook de bureaucratie kost tijd. ‘Dat kan je er niet bij hebben als je ziek bent.’

Zowel tijdsarmoede als financiële armoede hebben een direct effect op de gezondheid, ontspanning, rust en slaap. Zelfonderzoek is een aanrader om erachter te komen waar voor jou de mogelijkheden zitten tot verbetering. ‘Dit kan op ons platform Gezond leven met kanker waar je wordt geholpen door diverse tools en inspiratie krijgt via tips, ervaringen en antwoorden van anderen. Bestaanszekerheid is één van de leefstijlpijlers. ‘Het gaat vooral om bewustwording. Vraag tijdig om ondersteuning bij de hulpverleners en overwin je schaamte. Je denkt: het overkomt mij niet, maar al denk je van niet, het kan iedereen overkomen.’

‘Ik ben het overzicht kwijt rondom mijn financiën’

Inti Schutte, medewerker bij Humanitas een vrijwilligersvereniging die ruim 78 jaar actief is en al ruime tijd ondersteuning biedt in thuisadministratie, wees de weg in de hulpverlening. De vereniging kent 78 afdelingen door het hele land met vrijwilligers die bij mensen thuis komen voor vraaggerichte, specifieke ondersteuning op verschillende thema’s. ‘De basis is dat mensen zelf graag willen, ze moeten gemotiveerd zijn.’ De hulp wordt gegeven op basis van gelijkwaardigheid, benadrukt Schutte.

‘Mensen die aankloppen zijn bijvoorbeeld het overzicht kwijt rondom financiën en dat geeft stress. Of ze komen niet uit met hun geld, of ze hebben beginnende of grotere schulden en weten niet hoe ermee om te gaan of ze snappen de brieven niet van de overheid.’ Je kunt bij ons precies aangeven met welke specifieke vraag je geholpen wilt worden. De ondersteuning is tijdelijk en maximaal twee uur per week. ‘Soms is het met enkele bezoeken opgelost, maar het kan ook een jaar duren. Onze vrijwilligers bieden een  luisterend oor, maken een budgetplan en creëren overzicht in de financiën. Ook kijken ze mee of er voorzieningen zijn waar mensen gebruik van kunnen maken.’

‘Veel regelingen, bij de aanvraag raken velen het spoor bijster’

Er zijn héél veel voorzieningen, benadrukt Schutte. In Almere waar ze laatst was, kent de gemeente 22 regelingen waar je een beroep op kunt doen. Maar: ‘Het is bijzonder als je weet dat die regelingen er zijn, dat weet niet iedereen en bij de aanvraag raken velen het spoor bijster.’

Ze wijst op Geldfit en de Voorzieningenwijzer, maar ook op Over Rood voor ondernemers met schulden en het Buddynetwerk. Humanitas werkt samen met allerlei instanties om mensen te helpen.

Maar de belangrijkste tip is tijdig onderkennen dat er een probleem is. ‘Er rust een taboe op, mensen geven pas na vijf jaar te kennen dat ze het financieel moeilijk hebben. Dat zijn vijf gemiste jaren waarop er verlichting geboden had kunnen worden.’

‘Overwin die schaamte, dan heb je minder geldzorgen en dat komt je gezondheid meteen ten goede.’

Hieronder een opname van de bijeenkomst.

Benieuwd naar de volledige presentatie van Maaike de Vette? Klik dan hier. En hier vind je de presentatie van Inti Schutte.

Sinds 2018 investeert de MMV in onderzoek naar ‘Ondergewicht en kanker’. De afgelopen maanden werden maandelijks bijeenkomsten georganiseerd rondom de leefstijlpijlers ‘beweging, rust en herstelmomenten, voeding, verbinding (sociaal contact en zingeving)en middelengebruik (waaronder medicijnen, supplementen, tabak, drank, drugs). Verslagen en video’s van deze sessies, waarbij artsen, wetenschappers en onderzoekers tekst en uitleg gaven, zijn online terug te vinden.

Op www.gezondlevenmetkanker.nl/nieuws staan artikelen van de onderzoeksgroep over dit onderwerp.

Woensdagavond 13 december is de volgende bijeenkomst die wederom draait om de leefstijlpijler Bestaanszekerheid en ondergewicht bij kanker. Schrijf je hier in.