Ondergewicht en kanker: ‘Herwonnen spierkracht belangrijker dan gewichtstoename’

Ruim honderd mensen woonden op 21 september de onlinebijeenkomst over ondergewicht en kanker bij. Een arts en een diëtiste gaven tekst en uitleg. ‘Koolhydraten zijn als Pokon voor de kanker’, aldus de arts. En: ‘Voeding en beweging samen leveren het beste metselwerk’, aldus de diëtiste. Een verslag.

Wat is ondergewicht en wanneer is behandeling noodzakelijk?

NTTT-Arts Kees Rhee legde uit dat in de reguliere zorg met twee maten wordt gemeten: de Body Mass Index (BMI) en taillemaat. Een BMI onder de 18,5 of een taille smaller dan 60 centimeter wijzen op ondergewicht. Een individuele huidplooimeting van het onderhuids vet van schouderblad, bovenarm en heup, zegt meer over iemands conditie. Kortom, concludeert Rhee: ‘Niet alle personen met een lage BMI vallen onder de diagnose ondergewicht.’ Wanneer er sprake is van ondergewicht zijn er ook vaak andere klachten, benadrukt hij: vermoeidheid, lusteloosheid en duizeligheid. ‘Ook neemt je conditie, zowel lichamelijk als geestelijk af. Nadenken gaat minder goed, en het kan mogelijk zelfs leiden tot depressie.’

Hij noemt een patiënt met een mantelcellymfoom, een zeldzame agressieve vorm van Non-Hodgkin, die na radio- en chemotherapie tien kilo onder gewicht was. ‘Het advies was een dieet met veel koolhydraten en eetmomenten aangevuld met industriële proteïne-shakes die ook veel koolhydraten bevatten.’ De man klopte bij Rhee aan om te weten wat hij erover dacht. ‘Aangezien koolhydraten Pokon zijn voor kanker – barstensvol suiker – is dit advies niet geschikt voor de mensen met kwaadaardige kankers die vaak onder gewicht raken. Als gewichtstoename via deze voeding succesvol is, dan ontstaan niet meer spieren, maar meer buikvet door de toename van triglyceriden.’

Voeding, beweging en krachttraining

Rhee adviseert gezonde voeding, eventueel aangevuld met een plantaardige eiwitshake en supplementen, en zegt hij: beperk het aantal eetmomenten tot drie per dag en doe regelmatig aan periodiek vasten. ‘Op de momenten dat je niet eet, kan je immuunsysteem zich volop wijden aan de bestrijding van kanker.’

Daarnaast adviseert hij beweging en dat gaf bij de eerdergenoemde patiënt een verrassende wending. ‘Hij woonde alleen, had veel vrije tijd en ging tochten fietsen. Zijn gewicht was en bleef 10 kilo te laag, maar zijn conditie ging met sprongen vooruit. De zorg voor zijn gewicht viel zodoende weg. Hij kocht een opblaastent en ging op fietsvakantie naar Frankrijk waar hij nieuwe vrienden maakte.’

Hoe het met zijn gezondheid gaat? ‘Zijn mantelcellymfoom is inmiddels vijf jaar in remissie tot verbazing van de oncoloog. Dat is voor deze aandoening bijzonder.’ Rhee adviseert daarom iedereeen om te bewegen: ‘Bedrijf dagelijks serieuze duursport en doe los daarvan ook twee keer per week aan krachttraining.’

Wat als je niet kunt sporten in verband met vermoeidheid? Doe wat er nog wel mogelijk is, zegt dokter Rhee. ‘Zelfs op een stoel kan je nog van alles doen.’ Een oncologisch fysiotherapeut kan je verder op weg helpen, vulde diëtist Manon van Lit hem aan. ‘Kijk of je op de galerij kunt lopen, of een blokje om het huis. Of je de stoel op en af kunt, een paar treden op en af in plaats van heel de trap. Bewegen zorgt ook voor eetlust. De buitenlucht helpt om eetlust te verhogen.’

Van opbouwend naar afbrekend

Van Lit legt uit hoe ondergewicht ontstaat. ‘Kanker, en ook andere ziektes, vragen veel van het lichaam. Als je ernstig ziek wordt, gaat het lichaam in een andere stand: het lichaam gaat dan van opbouwend – een anabole toestand – naar afbrekend – een katabole toestand in een poging om te genezen. En dan ga je eiwitten afbreken. ‘Eiwitten bevinden zich in de spieren, dus eiwitafbraak betekent spierafbraak. Dat is ook de reden waarom mensen verzwakken en snel gewicht kunnen verliezen. Spieren wegen namelijk meer dan vet. Bovendien ga je daardoor moeilijker lopen en staan. Mogelijk heb je minder trek in eten vanwege de kanker of de behandeling daarvan.’

Je denkt wellicht – als je snel afvalt, bouw je ook weer snel op – maar dat is niet wat de praktijk leert. Het gewicht blijft meestal hetzelfde, maar je kunt in de meeste gevallen wel verder gewichtsverlies voorkomen en de spierkracht laten toenemen door een combinatie van beweging en voeding. Voeding is de basis.’ Ze vergelijkt het eiwit met baksteen en beweging met cement. ‘Door eiwitten bouw je op, dat zijn je bakstenen, maar je hebt ook beweging nodig. Dat is je cement. Voeding en beweging samen leveren het beste metselwerk.’ Net als Rhee hamert zij op de kwaliteit van voeding en gewicht. ‘Gewicht zegt in die zin niet zoveel. Herwonnen spierkracht zegt veel meer.’

Eiwitten: zoveel mogelijk plantaardig

Via een medestudente voeding en diëtetiek kwam de MMV op het pad van Van Lit. Bij haar laatste werkgever werkte ze met mensen die vanuit het ziekenhuis werden doorverwezen in verband met ondervoeding en ondergewicht – ook bij kanker. Net als Rhee adviseert zij zoveel mogelijk plantaardige eiwitten, hoewel ‘de meeste eiwitten zich bevinden in kip en witvis’. In vette vis zitten iets minder eiwitten, maar wel meer calorieën en ook veel omega-3. Overleg met de NTTT-arts in welke hoeveelheid kip en vis gegeten mogen worden. Daarna bevatten eieren en vooral kwark veel eiwitten. Ook kaas, noten, pitten en zaden leveren veel eiwitten, en ook volkoren producten, karnemelk en peulvruchten (bijvoorbeeld bonen) zijn eiwitrijk. Eet eiwitten bij iedere maaltijd, zodat het verdeeld wordt opgenomen over de dag en de eiwitten ook daadwerkelijk naar de spieren gaan. Check de voedingsmiddelenlijst op de website voor meer informatie over deze voeding.’

Wanneer wordt gesuppleerd met eiwit-shakes raadt Van Lit aan deze na de maaltijd te nemen, zodat niet het risico bestaat dat je de verse voeding met immuunversterkende voedingsstoffen ervoor laat staan. Ook adviseert ze granen in combinatie met peulvruchten te eten. ‘Zo krijg je meer variëteit en verbeter je de opname van de eiwitten.’

Zorg dat je je eiwitten aanvult vlak na de beweging. ‘Iemand met kanker heeft tot wel vijftig procent meer eiwitten nodig dan iemand die gezond is.’ Een dieetadvies is altijd maatwerk, maar als je tien kilo bent afgevallen, weinig beweegt en bij een lengte van 165 nog 60 kilo weegt, denk je aan ongeveer 75 gram per dag.’ Voor ouderen kan dat moeilijk zijn. Omdat het Moermandieet en het NTTT-dieet adviseren terughoudend te zijn met fruit – vanwege het soms hoge aantal koolhydraten – raadt zij aan het menu aan te vullen met hoogwaardige vetten: roomboter, lijnzaadolie, olijfolie en avocado. Het makkelijkst met iets meer roomboter of olijfolie in de pan of door olijf- of lijnzaadolie toe te voegen na het opdienen. Denk dan aan extra vergine olijfolie in soep en groentegerechten. Of neem wat extra zelfgemaakte mayonaise bij maaltijden of lijnzaadolie in de kwark. Beperk dranken zonder calorieën, maar kies voor de groentesappen en doe daar ook een scheutje olijf- of lijnzaadolie door.’

Arts Kees Rhee benadrukt het belang van voldoende consumptie van omega-3 vetzuren en dat je bij kanker vooral niet teveel omega-6 moet nemen, vanwege het ontstekingsbevorderende effect. Omega-3 bevindt zich in noten, lijnzaad, vis (makreel, haring, zalm, sardientjes).

Omega-6 bevindt zich vooral in plantaardige oliën, zoals zonnebloemolie en maïsolie. Ook de eerdergenoemde noten, pitten en zaden bevatten veel goede omega-3 vetten, maar ook omega 6 vult Van Rhee Van Lit aan. Raadpleeg de voedingsmiddelenlijst of vraag het aan de NTTT-arts, adviseert Van Lit.  Tijdens de bijeenkomst melden deelnemers zich in de chat. Soms met vragen, soms om te bedanken voor de informatie en soms voor een extra tip. Zoals Erica die na kanker een beweegprogramma volgde en het Moermandieet volgde. ‘Dat hielp en ik had geen last van misselijkheid.’ Ze besluit haar bericht met de woorden: ‘Ik hoop dat er een regulier arts meekijkt.’

Foto door Yan Krukov