Het Van Praag Instituut houdt zich bezig met de ontwikkeling en implementatie van complementaire zorg. Die ontwikkeling gaat langzaam maar zeker vooruit. Taal is daarbij een belangrijk instrument, vertelde Martine Busch tijdens het MMV-jubileumcongres begin oktober. ‘Na vandaag mag niemand het meer hebben over alternatieve geneeswijzen. Het gaat over complementaire behandelwijzen.’
‘Bij het Van Praag Instituut proberen we bruggen te bouwen tussen regulier en complementair. De focus ligt bij regulier en dat betekent dat je met kleine stappen genoegen moet nemen.’
Aan het woord is Martine Busch, directeur en oprichter van het Van Praag Instituut. Zij start met een plaatje van Danielle Braun, waarbij je drie rijen met vogels ziet. Een daarvan hangt ondersteboven: Harry. ‘Dat is degene die af en toe op zijn kop hangt om het systeem even te laten schudden zodat anderen denken: wat is hier aan de hand?’ Dokter Cornelis Moerman zou je kunnen zien als een Harry. Hij bekeek het vijftig jaar geleden eens van een andere kant: wat voor perspectieven openen zich dan? ‘Op het plaatje zie je dat er twee vogels raar opkijken, de rest doet niks.’
‘We gaan twee stappen vooruit, een achteruit’
De verbinding van complementaire met reguliere zorg vergelijkt Busch met de processie van Echternach. In de processie lopen mensen twee stappen vooruit en één stap achteruit. Zo komen ze langzaam, maar uiteindelijk ook zeker vooruit. En dat is nodig, want veel mensen maken gebruik van complementaire zorg. Zo’n 70 procent van de mensen met borst-, darm-, prostaat- en zaadbalkanker maakt gebruik van complementaire zorg, blijkt uit cijfers van de Isala klinieken. Ook uit cijfers van patiëntenverenigingen blijkt dat veel mensen complementaire zorg gebruiken.
Meestal doen ze het primair voor behoud of verbetering van kwaliteit van leven, om vermoeidheid te bestrijden, om beter met de ziekte om te kunnen gaan, om pijn te behandelen of het immuunsysteem te versterken. ‘Dat laatste is ook met de gedachte en hoop dat je misschien kunt genezen, maar dat is meestal niet de eerste reden’, nuanceert ze. Om het kaf van het koren te scheiden in het complementaire behandelaanbod is in 2019 het Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid opgericht. In dit samenwerkingsverband van een aantal ziekenhuizen en GGZ-instellingen staat vellige en effectieve complementaire zorg centraal, zeker ook op het gebied van integratieve oncologie.
In de Verenigde Staten is Integrative Oncology heel gewoon
‘Integratieve Oncologie (IO) is met name groot in de Verenigde Staten. Daar hebben alle academische kankerziekenhuizen, zoals het Memorial Sloan Kettering Cancer Center, een afdeling IO waar je informatie kunt krijgen over van alles: van voeding en supplementen tot yoga en tai chi. Ook bieden ze complementaire behandelingen aan en doen ze onderzoek naar de effectiviteit ervan.’ Integratief betekent dat je al die mogelijkheden verkent naast de reguliere behandeling, benadrukt Busch. ‘Het komt nooit in plaats van. Mensen kiezen er misschien wel eens voor, maar in beginsel is IO echt een combinatie van regulier en aanvullend.’
De weg van ‘alternatief’ naar ‘integratief’ in Nederland is lang. Het woord ‘alternatief’ was daarbij niet tot zegen. ‘Dit woord proberen we te vermijden, vooral in combinatie met het woord ‘geneeswijze’. ‘Zeg nou zelf: dat klinkt best wel pretentieus. Na vandaag mag niemand meer alternatief gebruiken en ook niet meer geneeswijze’ , zegt Busch streng. ‘Het gaat om complementaire behandelwijzen.’
Busch toont een model dat inzichtelijk maakt op welke drie vlakken integratieve zorg een rol speelt. Het maakt helder dat slechts 15 tot 20 procent van onze gezondheid zich afspeelt in de gezondheidszorg. ‘De rest doen mensen zelf.’
‘Je wilt dat de dokter het aankaart’
Ook blijkt dat mensen er weinig het gesprek over aangaan met zorgverleners. ‘Dertig tot 50 procent van de patiënten bespreekt het niet. Ze zouden het wel willen, maar weten niet zo goed hoe ze dat moeten aanpakken. Het liefst wil je dat de dokter het aankaart, maar veel mensen zijn bang dat de dokter het niet leuk zal vinden, dat hij er niks van weet en ja, dan houd je maar je mond.’
Om die zorgprofessional te helpen worden momenteel instrumenten ontwikkeld uitgaande van de vraag: wat moeten zorgverleners hierover weten zonder dat ze deskundige hoeven te worden? ‘Wat kunnen ze wel en niet aanraden en waarom? Waar vinden ze betrouwbare bronnen?’
Wat zijn de mogelijkheden op het gebied van complementaire zorg? Die zijn verdeeld over grofweg vier categorieën die een zorgverlener eventueel in zijn eigen beroep kan toepassen: biologische interventies (zoals voeding, kruiden en aromatherapie), mind-body interventies (zoals yoga of muziek), energetische interventies (waaronder reiki en therapeutic touch) en lichaamsgerichte interventies (zoals een hand- of voetmassage). Voor de medische systemen uit andere culturele tradities, zoals bijvoorbeeld de Traditionele Chinese Geneeskunde heb je een aparte beroepsopleiding nodig. ‘De meridianen van de Traditionele Chinese Geneeskunde, blijven voor artsen vaak een ver-van-mijn-bed-show. Een chirurg zei tegen mij: Ik heb veel mensen opengemaakt en ik heb er van alles in gezien, maar écht nog nooit een energiebaan.’ Busch pareerde zijn serieus bedoelde grap dan met de opmerking dat we zonder microscoop ook niet hadden geweten wat bacteriën waren, maar dat we er voor die tijd wel ziek van werden.’
Ethisch raamwerk: is het effectief en veilig?
Om samen met de reguliere zorgverlener een keuze te kunnen maken voor een complementaire behandelwijze is het ethisch raamwerk belangrijk. Dit maakt meteen inzichtelijk: wat is er bekend over de effectiviteit en de veiligheid? ‘Het mooist is het als het effectief én veilig is. Als het veilig is, maar niet effectief, maar de patiënt wil het graag: waarom dan niet?’ Behandelingen die noch effectief noch veilig zijn, moeten natuurlijk worden afgeraden. Voor een aantal complementaire behandelwijzen is al genoeg bewijs dat ze effectief kunnen zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor: acupunctuur bij misselijkheid, tai chi als valpreventie, yoga bij vermoeidheid bij kanker, hypnose bij pijn bij kinderen.
Om het ethisch raamwerk te kunnen gebruiken, moet je wel weten waar je de resultaten uit onderzoek kunt vinden. Daarvoor kun je bijvoorbeeld de kruidenapp (About Herbs) van het Memorial Sloan Kettering ziekenhuis gebruiken. Ook in Nederland zijn daarin stappen gezet. Kinderarts Inès von Rosenstiel nam het voortouw om in ziekenhuis Rijnstate een spreekuur voor Integrative Medicine bij kanker van de grond te tillen. ‘Daar kan je terecht voor een consult met een medisch of verpleegkundig specialist over complementaire zorg. Zij gebruiken allemaal het ethisch raamwerk.’ Meerdere ziekenhuizen volgden, zoals Isala, Maxima Medisch Centrum en Gelre Ziekenhuizen. Dat zijn grote stappen.
Hypnose als pijnbehandeling staat gewoon op de website
Een andere grote stap die onlangs gezet werd, is het feit dat een kinderziekenhuis de mogelijkheid van hypnose als aanvullende behandeling bij pijn ‘gewoon op de website’ heeft staan. Ook andere complementaire zorgvormen zullen erop komen als er genoeg bewijs voor is, denk aan aromatherapie, muziektherapie en drukpuntmassage. ‘Dat is niet de eerste stap van twee vooruit en één achteruit. We zijn al een eindje verder.’
Verder is ze is in hoopvolle afwachting van een onderzoek naar acupunctuur ter voorkoming of vermindering van neuropathische pijn als gevolg van de behandeling van borstkanker. ‘Met twee ziekenhuizen gaan we in het nieuwe jaar van start met de eerste patiënten. Die krijgen naast hun chemotherapie ook wekelijks acupunctuur. Dit is een heel grote stap vooruit. Maar de acupuncturist mag nog niet in het ziekenhuis behandelen’, lacht ze. ‘Die stap is nog een beetje te groot.’
Ter afsluiting laat ze opnieuw de vogeltjes zien. ‘Die ene die in de tijd van Moerman op zijn kop hing, was toen heel hard nodig, anders zou MMV nu geen vijftig jaar bestaan. We moeten er alert op blijven dat de mensen die soms op hun kop gaan hangen ons anders kunnen laten kijken.’
Voor het volledige verslag van Von Rosenstiel op de MMV ledendag klik hier.
De lezing van Martine Busch “Van complementaire naar integratieve zorg en de Echternach processie” is hier na te zien.
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
