Hoe kan je voeding inzetten in relatie tot ondergewicht bij kanker? Wetenschapper Frits Muskiet, diëtist Herma ten Have en arts Marie-Louise Oosterloo deelden hun kennis en ervaring tijdens de onlinebijeenkomst op 10 mei. ‘De behandeling dient gericht te zijn op het terugdringen van de ontstekingsreactie.’ En: ‘Soms is het beter om even te vasten.’
Circa 75 mensen woonden de online meeting bij die inzoomde op de leefstijlpijler voeding in relatie tot ‘ondergewicht bij kanker’.
In de medische wereld heet deze vorm van ondergewicht ‘cachexie’. Frits Muskiet, emeritus hoogleraar klinische chemie en pathofysiologie definieert het als ‘een toestand van versneld verlies van skeletspieren in de context van een chronische ontstekingsreactie’. Die ontstekingsreactie onderscheidt cachexie van sarcopenie, dit is het verlies van spierweefsel dat vooral door het proces van veroudering aangestuurd wordt. Cachexie treedt op bij gevorderde kanker, maar ook bij andere ziekten, zoals chronische infecties, AIDS of reuma.
Cachexie is niet per se gekoppeld aan een laag BMI, nuanceert Muskiet. Hoewel dat meestal wel het geval is. Hoe hoger en sneller het onbedoelde gewichtsverlies, hoe slechter de prognose. Weinig eetlust, spierverlies en een mindere levenskwaliteit behoren ook bij het ziektebeeld dat meer voorkomt bij darm- en alvleesklierkanker dan bij bijvoorbeeld prostaatkanker. ‘Mannen zijn er meer gevoelig voor dan vrouwen’, vervolgt de klinisch chemicus en ook de reguliere behandeling kan van invloed zijn op de ontwikkeling van ondergewicht.
‘Behandeling moet gericht zijn op de ontsteking’
De aandacht zou bij cachexie gericht moeten zijn op het terugdringen van de ontstekingsreactie, waar zowel de tumor als andere weefsels bij betrokken zijn. ‘Wat het lastig maakt, is dat het energieverbruik verhoogd is, terwijl mensen geen eetlust hebben en hun maagdarmkanaal vaak is aangetast, waardoor de voeding slecht wordt opgenomen.’ Aan de hand van beelden in een Powerpoint-presentatie toont Muskiet hoe de tumor en ook het immuunsysteem energie onttrekken aan de andere weefsels. Hoewel het een moeilijk en complex proces is, valt er wel iets tegen te doen.
‘Beweging is een bewezen efficiënte strategie tegen de inflammatoire reactie.’ Spieractiviteit en lichaamsbeweging beschermen tegen aan kanker gerelateerde spierafbraak en de instandhouding bevordert spiermassa. Ook met voeding, supplementen en kruiden (dia 16 en 17) is winst te behalen. Muskiet wijst specifiek op de rol van de visolievetzuren, waar hij al vaker over schreef. ‘Suppletie is veilig en – hoewel het bewijs niet sterk is – bewezen effectief.’ De status van visolievetzuren van de meeste Nederlanders is helaas onder de maat: gemiddeld 4, terwijl het 8 moet zijn. En dat komt doordat ‘maar dertig procent eens per week vis eet’ (dia 18).
‘Alles wat dicht tegen plankton aanzit, is goede voeding voor ons’
Eet meer vis, benadrukt Muskiet daarom. ‘Alles wat dicht tegen het plankton aan zit, is goede voeding voor ons.’
Meer vis verbetert de balans tussen omega-3 en omega-6 en dat werkt anti-ontsteking (dia 19). ‘Met drie keer in de week vis kom je een heel eind.’ Over toxiciteit van de vis hoeven we ons volgens Muskiet geen zorgen te maken. De hoeveelheid giftige stoffen zoals kwik in vis wordt overdreven, behalve bij vissen in de top van de voedselketen, zoals een oude baracuda of een makohaai. ‘Die moet je niet eten, want die stapelen alles op.’
Ook visoliesupplementen zijn een optie. Hoe hoger de dosering, hoe gunstiger het effect. Ook wijst onderzoek uit dat suppletie met visolievetzuren ervoor zorgt dat chemotherapie beter verdragen wordt en bovendien effectiever is (dia 27 en 28). ‘Het komt ten goede aan de eetlust, het lichaamsgewicht en de vetvrije massa. Dit is een van de sterkste aanbevelingen inzake cachexie die ik kan vinden en komt van ESPEN, de European Society for Clinical Nutrition and Metabolism.’
Hoge dosering en aanhoudend gebruik verbetert uiteindelijk de visoliestatus. Het is geen quick fix, ‘eer je een status hebt van 8, ben je zo drie maanden verder. Let bij gebruik van visoliecapsules op dat er ook vitamine E in zit. De EPA+DHA waarden kunnen variëren van 33 procent (zoals in de meeste vette vis) tot bijna 100 procent EPA en 100 procent DHA. Vegetarische omega-3 op basis van algenolie is ook prima. ‘De EPA/DHA voedselketen begint bij algen, vissen eten de algen en zo komt het uiteindelijk in ons of andere beesten terecht. Algenolie bevat soms ook astaxanthine (rode carotenoïde) en dat is een super anti-oxidant zonder pro-oxidant eigenschappen. Planten maken geen EPA/DHA.’
Lijnzaadolie of hennepolie zijn geen goed alternatief, want ze bevatten geen EPA/DHA. Wel bevatten ze alfa-linoleenzuur (ALA), maar die wordt slechts minimaal omgezet naar EPA/DHA. ‘
‘Goed doorvoed kan je de therapie beter aan’
Herma ten Have, oncologisch diëtiste, benadrukt dat het tegengaan van de ontstekingsreactie essentieel is om op gewicht te blijven. ‘Als je gezond afvalt, verlies je vooral vetmassa. De ontstekingsreactie zorgt ervoor dat je spiermassa wordt afgebroken.’ Met alle gevolgen van dien, die Frits Muskiet al noemde. Het is dus belangrijk om je voedingstoestand zo goed mogelijk te houden. ‘Hoe beter je voedingstoestand, hoe beter je je therapie kan ondergaan’, aldus Ten Have. ‘Het maakt de duur en de gewenste intensiteit van de geplande kankerbehandeling mogelijk’, aldus de begeleidende dia in haar presentatie. ‘Het minimaliseert de schade die het gevolg is van de behandeling en het draagt bij aan herstel en welbevinden.’
Wanneer er sprake is van kanker kan een (oncologie)diëtist helpen om je gewicht en je medische conditie zo stabiel mogelijk te houden. Een praktisch begin is het berekenen van de voedingsbehoefte, die verschilt per persoon afhankelijk van diens ‘vetvrije massa’.
Ook Ten Have baseert zich bij haar voedingsadvies op ESPEN. ‘Je wilt de spieren zoveel mogelijk voeden met eiwit. Ze noemt ook het belang van vitamine D. ‘De tumor verbruikt ook vitamine D, daarom is suppletie in geval van kanker belangrijk.’ Wil je je eiwitten vooral of uitsluitend uit plantaardige voeding halen? Weet dan dat je er circa twintig tot dertig procent meer van moet eten. ‘De biologische beschikbaarheid van plantaardige eiwitten is lager.’ Om te berekenen of je voldoende eiwitten binnenkrijgt, gebruik je de eetmeter.
‘Homeopathische middelen bieden vaak verlichting’
Marie-Louise Oosterloo, NTTT-arts in Rotterdam, noemt haar arts-leermeesters: Roland Lugten die haar interesse wekte voor de doelgroep, Flemming Lehrman die haar inwijdde in de therapie, Alok Pareek uit India en Jean Lionel Bagot (Frankrijk) aan wie ze haar klinische kennis voor de homeopathie dankt. Bij mensen met kanker schrijft Oosterloo regelmatig homeopathische middelen voor. Zoals ‘alfalfa’ voor de verbetering van de eetlust, terwijl daar geen aanwijsbare reden voor is. Wanneer het mondslijmvlies ontstoken is, kan mucosa compositum verlichting bieden of mercurius solubilis. Dit werkt verzachtend. Bij aften in de mond kan het middel nitricum acidum helpen.
‘Die middelen zorgen ervoor dat het slijmvlies sneller weer hersteld.’ Ook Nux vomica en Ipecauhana kunnen de eetlust bevorderen. Oosterloo adviseert daarnaast vaak om de mond te spoelen met warm water waarin een theelepel natriumbicarbonaat is opgelost. Ook het schrapen van de tong beveelt ze aan bij een ‘smerige mondsmaak’ en ‘wat soms helpt is een zuiver laurierdropje’. Onlangs breidde ze haar kennis uit in Oostenrijk bij twee artsen die haar bijschoolden in de leer van dokter Franz Mayr, kennis die zij direct toepast in de praktijk. Bijvoorbeeld in het geval van misselijkheid bij chemotherapie of bestraling (radiotherapie), vertelt ze.
‘Het is bijna vloeken in de kerk als je bang bent gewicht te verliezen, maar ik adviseer dan om te vasten. Door je maagdarmsysteem niet te belasten met voedsel zie ik dat mensen vaak sneller regenereren na de chemo, en daarna minder snel last hebben van misselijkheid waarna ze weer een normaal eetpatroon kunnen oppakken.’ Twee dagen voor een behandeling adviseert zij haar patiënten meestal een veganistisch menu zonder caloriebeperkingen. Dus volop zoete aardappel, bonen, avocado’s, peulvruchten, lekker veel vetten.
‘Een dag voor de chemo is vasten het advies’
‘Je hebt dan geen honger en die plantaardige producten zijn beter te verteren dan dierlijke producten.’ Een dag voor chemo adviseert ze te vasten. Alleen drinken: bouillon, water, thee, hooguit een beetje gekookte groene groente. Op de dag van de chemo dan beginnen met licht verteerbaar voedsel, waarbij je het gehalte aan vetten en eiwitten opvoert naarmate je energie toeneemt.’ Wat te eten? ‘Groente, groente, groente en vis, vis, vis’, stelt ze nadrukkelijk. ‘Vanuit de oervorming van onze darmen daarop zijn wij afgestemd. Vis en groente; dat kunnen wij goed verteren.’
‘Ik adviseer groentesappen – liefst vers geperst in een verhouding van tweederde groente en de rest fruit. Stop er ook verse groene kruiden in voor een extra vitaliserende werking.’
‘Sappen zijn geen vervanger voor de groenten die je eet, omdat onze darmen vezels nodig hebben om goed te kunnen functioneren. Een sapje zit wel bomvol mineralen en vitamines en hulpstoffen die een anti-kankerwerking kunnen hebben, zoals tomaten en kolen.’
‘Kauw tot het voedsel vloeibaar wordt’
Let bij de aanschaf van een sapcentrifuge niet alleen op de opbrengst van het sap, maar ook: hoe makkelijk is die schoon te krijgen?’ Verder: ‘Eet geen rauwe groente en fruit na drie uur ‘s middags, dat is extreem moeilijk te verteren.’ Eet het liever bij het ontbijt en de lunch. De groente bij voorkeur gestoomd, zodat de vitamines zoveel mogelijk behouden blijven. Besprenkelen met olijfolie en een goede draai aan de pepermolen; dan voeg je gelijk wat calorieën toe.
Voor iedereen belangrijk, en ook als je worstelt met ondergewicht: neem kleine hapjes en kauw langdurig, zodat er veel speeksel gemengd wordt bij iedere hapt. Kauw tot het voedsel vloeibaar wordt. Dertig tot vijftig keer per hapje. Goed gekauwd is voor de helft verteerd. Dat verbetert de opname in de darmen en zorgt voor minder opgeblazen maag en darmen.’
Wat ze afraadt, zijn granen met veel gluten en witmeel in het algemeen. En ze herhaalt nogmaals het belangrijkste: ‘Vis en groente, olijfolie, walnoten en proteïne als het echt nodig is.’ Tot slot richt ze zich tot de betrokken partners die ze vaak mee ziet komen naar een consult.
‘Probeer te voorkomen dat er ruzie of spanning komt rondom het eten, probeer je niet afgewezen te voelen als je partner niet wil eten, of niet genoeg wil eten. Eten moet een feest zijn, waar je je op kunt verheugen en blij van wordt.’
Klik hier voor de dia’s uit de presentatie van Frits Muskiet en hier voor die van Herma ten Have.
Op 14 juni is de volgende bijeenkomst die draait om de leefstijlpijler zingeving en ondergewicht bij kanker. Schrijf je hier in.
Foto door Justin Doherty
MMV maakt wekelijks een selectie uit het nieuws over voeding en leefstijl in relatie tot kanker en andere medische condities.
Inschrijven nieuwsbrief
